Avvalboyev Akbarning

Katta Adron Kollayderi nima maqsadda qurilgan edi?
H a albatta bu juda oddiy savol, ammo javobi unchalik ham oddiy emas. Sababi maqsad zarrachalarni tezlashtirish yoki ularni to`qnashtirsh deb javob berib bo`lmas edi. Chunki bemaqsad to`qnashtirishdan hech qanday mantiq yo`q, asosiy maqsad o`n yillar mobaynida bahsli masasla bo`lib kelayotgan muammo olamning qurilishi, uning asosiy tarkibiy qismlaridan bo`lgan Higgs bozonini qayt etishdan iborat edi, ushbu masalaga 2012-yilda KAKda olingan natijalar yordamida chek qo`yilgan bo`lsada, Higgs bozoni 1968-yillar atrofida nazariy jihatdan kashf qilingan edi. Olamning fundamental asosi bo`lgan mitti zarrachalar klasterining ochilishi Katta Portlashdan so`ng yuz bergan jarayonlarni tushunishga katta ta`sir ko`rsatdi. Higgs bozoni va uni ekspremental qayd etgan KAK bizga boshqa olamga, ultra yuqori energiyali boshqa olamga nazar solishimizga sabachilardan bo`ldi. Albatta, nima uchun olimlar bu zarralarni uzoq yillardan buyon o`rganib kelishgan savolga qisman javob berdik, shu o`rinda haqli
Peter Higgs yana bir asosiy sabablar bor edi. U olamning tarkibiy qismini o`rganish, biz bilgan borliqdagi ko`zga ko`rinuvchi, apparatlarimiz qayd etgan barcha jismlar olamning to`liq tarkibiy qismi emasligi asrimiz boshlarida o`rtaga chiqdi. Biz qayd etishimiz mumkin bo`lgan barcha jismlar olamning 4 %ni tashkil etishi ravshanlashdi. Ammo, qolganichi? Qora materiya va qora energiya, ushbu moddalar hali ilm-fanga to`liq ma`lum emas, ammo KAKdagi to`qnashishlar natijasida ilk-tasavvurlarni olish mumkin edi, chunki yuqori energiyali adronlarning to`qnashishi natijasida katta energiya ajralib chiqadi, huddi Katta Portlashdagi kabi, bu esa Qora materiya va Qora energiya qanday hoail bo`lishi va tarkibi haqida ilk tushunchalarni olishimizga sababchi bo`ldi. Yana bir sababni shartli ravishda kiritib o`tishimiz mumkin, ekzotik modellar, bu boshqa o`lchovlar, akselatorlar. Sodda qilib aytganda, akselator mavjudligi koinot nima ekanligi, zarralar va ular bilan bog`liq hodisalarni isbotlash yoki rad etishdir. O`ylashimizcha KAK o`z oldiga qo`yilgan missiyani bir qismini mardonavorlarcha uddaladi, o`ziga ketgan mlrdlarni va katta bazani oqladi. Keyingi rejalarda esa buni qanday uddalagani va qanday qilib ushbu qurilma 800 mln kW/soat (taxminan 100 000 kishini elektr energiyasi biloan ta`minlashi mumkin).