|
7- MA'RUZA.
Mavzu: Lokal va nuqtaviy ekologik monitoring.
Reja:
1) Lokal' ekologik monitoring (LEM) qatnashchilari va masshtablari.
2)Ifloslantirish manbalarining monitoringi (IMM)
nuqtaviy va uning maqsadi, ob`ektlari.
Korxonalar xavfliligi kriteriyalari.
Tayanch iboralar: lokal' ekologik monitoringi, nuqtaviy ekologik monitoring.
LEM maxalliy masshtabdagi vazifalarni echish uchun mo’ljallangan bo’lib, u mintaqaviy monitoringni bir qismi hisoblanadi.
Bu o’rtacha shaharlarni va tumanlarni monitoringni o’tkazishda qo’llaniladi. Bunday monitoringni tashkil etishda atrof muhit muhofazasi bo’yicha maxalliy qo’mitalarning gidrometerologiya, sanitar-epidemiologik organlarining xizmatlari qatnashdi. Bundan tashqari o’sha tumanda ishlayotgan hamda, qurilayotgan korxonalarning laborotoriyalari ishtirok etadi.
LEMni tashkil etishda va o’tkazishda mintaqaviy va maxalliy monitoring dasturiga asosan kuzatilayotgan ahamiyatli ifloslantiruvchilar, hamda yaratilayotgan ishlab chiqarishning texnik loyihasini o’rganishdagi ifloslantiruvchi manbalarning ifloslantiruvchilari aniqlandi.
Monitoring natijalarini umumlashtirish uchun mahalliy gidrometeorologik xizmatlar ma`lumotlaridan foydalaniladi.
Yana EMning bir bloki sifatida sog'liqni saqlash Vazirligi tomonidan berilgan ma`lumotga asosan aholining sog'lig'i olinadi.
LEMning aholisi 500 ming kishidan kam bo’lmagan shaharlar, sanoat korxonalari joylashgan, issiqlik elektr stansiyalari, AES, neft' va gaz korxonalari va alohida turdagi geografik ob`ektlar (ko’llar, suv omborlari, katta daryolarning del'talari), hamda viloyat va Respublika administrativ tumanlari bo’yicha o’tkazilishi mumkin.
Probalarni olish, kuzatish davri, ma`lumotlarni berish muddatlari korxonalar uchun umumiy talablarni, hamda mahalliy sharoitni hisobga olgan holda aniqlanadi. Agar favqultda holat bo’lsa FHX.organlari jalb etilib axborotlarni yig'ish tezlashtirilishi mumkin.
LEMni tashkil etishda berilgan ekotizimni holatiga ko’proq ta`sir qiluvchi ifloslantiruvchilar bo’g'ini aniqlanib olinishi mumkin. Shuningdek LEMni rejalashtirishda va o’tkazishda korxona uchun aniqlanayotgan REChK va atrof muhitga bo’lgan og'irlikni miqdoriga sezilarli ta`sir etuvchi global' va mintaqaviy ko’chish orqali tushayotgan ifloslanishlar ham hisobga olinadi.
LEM natijalariga qarab, davlatning tegishli organlari ATMni me`yoridan ortiqcha ifloslantirayotgan korxonalar faoliyatini avariya holati tugaguncha qadar yoki texnologik jarayonlarni o’zgartirilguncha qadar vaqtincha to’xtatib qo’yishlari mumkin. Ba`zi bir hollarda bunday korxonalarni umuman yopishga yoki boshqa joyga ko’chirilishiga ham borish mumkin.
LEM o’tkazib, ba`zi korxonalarni xatto loyihalashtirilayotgan yoki qurilayotgan paytda ham ekologik nuqtai nazardan to’xtatilib qo’yilishi mumkin. Fon monitoringi qurilish boshlangunga qadar yoki ekepluatasni davrida tumanning etalan tavsiflarini yaratish imkonini beradi va ular antropogen ta`sir orqali ATMga bo’lgan ta`sirni monitoring o’lchash natijalari bilan qiyoslanadi. Bunda ma`lum tumandagi biron-bir ATMga kuchli ta`sir etuvchi manba aniqlanib, uni butun tuman hududiga bo’lgan ta`siri atroflicha o’rganiladi.
IMM (nuqtaviy) muayyan bir ob`ektni doimiy yoki epizod kuzatish bo’lib - bu ob`ektni ATM bilan birlamchi kontakt nuqtasida qayd etilgan miqdoriy parametrlarning real yoki potensial ifloslanishlar manbasiga nisbatan o’tkaziladi.
IMM - bu ob`ektdagi texnologik yoki boshqa antropogen jarayonlarning i\ch yoki texnik nazoratidir.
IMM ob`ektlarda ATM g'olati to’g'risida tezkor va tizimli axborot olish uchun, avvalom bor texnologik va ekologik havfsizlikni ta`minlab, shu ob`ektda ishlayotganlar uchun havfsiz va qulay ish sharoitini yaratish maqsadida tashkil qilinadi.
IMM natijalariga asosan faqat ATM holati haqida axborot olinibgina qolmay, balki shu ob`ektdagi biron-bir jihozni ishlash rejimi, uning ishlashi natijasija ATMga va umuman atrofda yashovchi aholiga bo’lgan ta`siri to’g'risida xulosa chiqarish mumkin bo’ladi.
IMM LEMning bir qismi bo’lishi mumkin. Nuqtaviy monitoring (NM) avvalam bor ekologik jihatdan o’ta xavfli bo’lgan ob`ektlar: atom reaktorlari, neft'-gaz mahsulotlarini qayta ishlovchi qurilmalar, IES qozonxonalari bo’lishi mumkin.
Xavflilik darajasi bo’yicha sanoat ob`ektlari bir necha guruhlarga bo’linadi:
- kuchli ta`sir etuvchi zaxarli moddalarni, yuqori taksik
sanoat chiqindilarini i\ch, saqlash qayta ishlovchi yoki
yo’qotuvchi ob`ektlar;
- atom sanoati ob`ektlari;
- neft' kimyoviy i\ch ob`ektlari;
- energetika ob`ektlari;
- neft' va gaz qazib oluvchi ob`ektlar va h.
Hozirda, sanoat ob`ektlarining turli organlar tomonlaridan i\ch, xavflilik darajasini aniqlovchi kriteriyalari mavjud. Masalan bu guruhlar ob`ektlarning yong'inga xavfligiga, yong'inportlash xavfliligiga, portlpsh xavfliligiga va taksik moddalar miqdoriga qarab, hamda ATMni o’ta ifloslantiruvchi parametrlariga qarab bo’linishi mumkin.
Korxonaning xavflilik kriteriyasi (QKX) I - turdagi modaning yillik tashlangan miqdorini uning ChREKsi o’rtacha sutkalik miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi va bu nisbat barcha tashlangan moddalar yig'indisi bilan hisoblanadi.
KXK = p X (ML grEK;)A1 bu erda A1 - 1 moddaning xavflilik klassini hisobga oluvchi koeffisent.
I kl. (alohida xavfli) - A1 = 1,7
II kl. (xavfli) - A1 = 1,3
III kl. (kam xavfli) - A1 = 1,0
IV kl. (xavfsiz) - A1 = 0,9
KXK ga qarab korxonalar 4 kotegoriyaga bo’linadi: 1kateg.-KXK >106
Pkateg.-KXK=104...10b
III kateg. -KXK = 103...104
IV kateg. - KXK = < 103
Masalan, tuproqni, atmosferani va suvni sifatini me`yorlashda ularni tashkil etuvchi ifloslantiruvchilarini konsentrasiyalari bilan aniqlanadi:
Ks = S\Sf
bu erda S - elementning real tarkibi Sf - elementning fon tarkibi Bu yo’l bilan NM va LEM uchun hisoblashlar bajariladi.
o'ta xavfli korxonalar va qurilmalar uchun ekologik nazorat tizimi nafaqat ularning ishlash rejimi amalga oshiribgina qolmasdan, balki ularga xizmat ko’rsatuvchi xodimlarni ham hayoti xavfsizligini ta`minlash uchun olib boriladi. Buning uchun bunday qurilmalarda ishlovchi xodimlar zarur o’lchovchi priborlar ( datchiklar va signalizatorlar) bilan ta`minlanadi. Masalan AES larda ishchilar maxsus dozimetrlar bilan ta`minlanadi.
Korxonalarda bunday ma`lumotlarni hozir odatda bir markaziy boshqaruv pultida yig'iladi, qayta ishlanadi va saqlanadi. Hozir bunday jarayo.nlar avtomatik tizimlar bilan boshqariladi. Bu esa korxonaning texnologik jarayonlarini ekologik nazoratini va EMni birgalikda olib borish imkoniyatini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
