Автоматика асослари ва микропроцессор техникаси

 
9 
Автоматик системаларни кичик ва катта системаларга бўлиш мумкин. Кичик 
системалар ишлаб чиқариш жараѐни хоссалари билан аниқланиб у билан 
чегараланади. Катта системалар зса кичик системалардан сон ва сифат жиҳатидан 
фарқ қилиб, кичик системалар тўпламидан иборатдир. 
Ҳозирги замон ҳисоблаш техникаси ва автоматик қурилмаларнинг 
ривожланиши натижасида технологик жараѐнларда автоматлаштирилган бошқариш 
системалари ТЖАБСни қўллаш талаб қилинмоқда. 
Технологик бошқариш объекти (ТБО) — технологик жиҳоз ва унда ишлаб 
чиқариш жараѐни регламентига мувофиқ равишда кечадиган технологик жараѐнлар 
тўпламидир. ТБО га қуйидагилар киради: 
1. Технологик агрегат ва қурилма (қурилмалар гуруҳи);
2. Цехлар ѐки технологик майдонлар;
3. Ишлаб чиқариш мажмуаси.
Қабул қилинган бошқариш критериясига мувофиқ технологик жараѐнларни 
бошқариш учун қўлланиладиган қурилма технологик жараѐн автоматлаштирилган 
бошқариш системаси (ТЖАБС) дейилади. ТЖАБС бошқариш критерийси — 
бошқариш таъсири натижасида технологик объектни сифатини сонли аниқлайдиган 
нисбатдир. (Масалан, маҳсулот таннархи, иш унумдорлиги, сифат ѐки чиқариладиган 
маҳсулотнинг техник кўрсаткичлари).
Технологик 
жараѐнларда 
одамларнинг 
иштирок 
этишига 
кўра 
автоматлаштиришни қуйидагиларга ажратиш мумкин: автоматик назорат, автоматик 
ростлаш ва автоматик бошқариш. 
Автоматик назорат — технологик жараѐн ҳақида оператив маълумотларни 
автоматик равишда қабул қилиш ва уни қайта ишлаш учун керакли бўлган 
шароитларни таъминлайди. 
Автоматик назорат системаси (2,а-расм) ўлчанадиган катталикни берилган 
қиймати билан таққослаб, натижаии ўлчайди. Ўлчанадиган катталик X назорат 
обьекти КО дан датчик Д га берилади ва қулай бўлган Х қийматга ўзгартирилади. Х 
сигнал таққослаш элементи ТЭ да Х эталон сигнал билан таққосланади. Эталон 
сигнал Х топшириқ бергич ТБ дан берилади. Таққослаш натижасида ҳосил бўлган 
Х3 сигнал ўлчаш асбоби ЎА да ўлчанади. Автоматик назорат ишлаб чиқариш 
жараѐнини автоматлаштиришнинг биринчи поғонаси қисобланади. Автоматик 
назорат системаси қуйидаги вазифаларни бажариши мумкин: 
— ишлаб чиқариладиган маҳсулотни ва сарфланадиган энергияни ҳисобини олиш;
— иссиқлик, босим, электр ток ва бошқа ишлаб чиқариш жараѐнларининг 
катталикларини текшириб туриш;
— хизмат ўтовчи шахсни ишлаб чиқариш жараѐнини бориши тўғрисида огоҳ қилиш 
(сигналлаш).