Автоматика асослари ва микропроцессор техникаси

 
 
 
МАЪРУЗА № 2 
 
Автоматиканинг асосий тушунчалари 
Режа 
1. Автоматиканинг асосий тушунчалари. 
2. Бошқариш принциплари. 
3. Бошқарувчи тизимларнинг турлари. 
4. Ростлаш алгоритмлари. 
Таянч сўзлар: технологик жараѐн, автоматлаштириш, бошқариш, кибернетика, 
бошқариш алгоритми, функционаллаш алгоритми, система 

---

 
8 
Автоматик бошқариш назариясининг асосий тушунчалари 
Илмий-техника тараққиѐтининг самарадорлигини ошириш йўлларидан бири 
ишлаб чиқаришни автоматлаштиришдир. 
Янги мақсулот (буюм) тайѐрлаш учун йўналган ишлаб чиқариш жиқозлари 
комплекси моддий ва энергетик оқимлар хомашѐ ѐки ярим тайѐр маҳсулотга ишлов 
бериш ва қайта ишлаш усулларининг вақт бўйича кетма-кет алмашишига 
технологик жараѐн деб аталади. 
Ишлаб чиқариш жараѐнларини тўғри кечиши ѐки оптимал олиб борилиши 
учун системани бошқариш алгоритмига мувофиқ уларга аниқ таъсирлар юборилиши 
талаб қилинади. Берилган функционаллаш алгоритмини бажариш учун 
бошқариладиган объектга ташқаридан бериладиган таъсирлар характерини 
аниқлайдиган ѐзувлар тўпламига бошқариш алгоритми дейилади.
Бирор бир қурилмада (бошқариладиган объектда) ѐки системада ишлаб 
чиқариш жараѐни тўғри бажарилишини таъминлайдиган ѐзувлар тўпламга 
функционаллаш алгоритми дейилади.
Ҳар бир системада бошқарувчи ва бошқариладиган асосий қисмлар бўлиб, 
улар ўртасида тўғри ва тескари боғланишлар мавжуд.
Кибернетика — бошқариш мақсадида қабул қилиш, сақлаш ва қайта ишлаш 
қобилиятига эга бўлган ҳар қандай табиатли системани ўрганадиган фан. Унинг 
предмети эса бошқариш қонунларини ўрганишдир. 
Кимѐ-физикавий жараѐнлар ва уларни ишлаш учун керак бўлган қурилмалар 
тўпламига система дейилади. 
Саноатда система технологик жараѐн, агрегат, машина, аппарат, қурилма, 
ишлаб чиқаришни назорат ва бошқариш қурилмаларини ўз ичига олади. Ҳар қандай 
ишлаб чиқариш жараѐнини автоматик бошқариш системаси бир-бири билан узвий 
боғланган қисмлардан иборат: Технологик бошқариш объекти (ТБО) ва бошқариш 
қурилмаси (БҚ).
1-расм. Технологик объектларни автоматик бошқариш системасининг структура 
схемаси. 

---