Автоматика асослари ва микропроцессор техникаси

автоматлаштириш дейилади.
Берилган хом ашѐ ѐки ярим фабрикатдан тайѐр маҳсулот олиш учун 
йўналтирилган таъсирлар тўпламига ишлаб чиқариш жараѐни дейилади. Ҳар 
қандай ишлаб чиқариш жараѐнини қуйидаги асосий элементларга ажратиш мумкин:
1. Оддий ишчи жараѐнлар;
2. Бошқариш операциялари;
3. Назорат операциялари.
Оддий ишчи жараѐнлари қуйидагилардан иборат:
а) Соф ишчи жараѐнлар; 
б) Ўрнатиш операциялари; 
в) Транспорт операциялари; 
г) Хизмат кўрсатиш операциялари. 
Масалан, нон ишлаб чиқариш жараѐнида соф ишчи жараѐни бўлиб хамирни 
бўлиш аппаратида хамир зувалаларини олиш ҳисобланади. Бу ерда ўрнатиш 
операциясида аппаратнинг маълум тур ярим фабрикат олиш учун ишчи органларини 
ўрнатиш тушунилса, транспорт операциясида эса хамир зувалаларини кейинги 

---

 
7 
аппаратга (масалан, хамир майдалаш аппаратига) транспортѐр орқали узатиш 
тушунилади, хизмат кўрсатиш операциясида эса машинани ўз вақтида тозалаш ѐки 
ѐғлаш зарур. 
Бошқариш операцияси икки турга бўлинади: 
а) Жараѐнни нормал бошқариш; 
б) Машина ва механизмларни берилган талабларни бажариш учун тузатиш ѐки 
мослаш билан боғлиқ ўрнатиш операциялари. 
Назорат операцияси қуйидагилардан тузилган: 
а) Жараѐн натижаларини берилган талаб билан мувофиқлигини текшириш; 
б) Жараѐн боришини берилган талабдан ўзгарган вақтда (жараѐн катталикларини 
нормал қийматдан ўзгарган вақтда ѐки авария ҳолатларида) ҳимоялаш операцияси. 
Ишлаб чиқариш жараѐнларини яхши олиб бориш учун назорат қамда 
бошқариш операциялари бир-бири билан боғлиқ олиб борилиши зарур. Чунки 
назорат операциясини натижалари асосида бошқариш операциялари яратилади. 
Ишлаб чиқаришнинг боришида одамни иштироки жараѐн боришини назорат-ўлчов 
асбоблари ѐрдамида кузатиш қамда машина ва механизмлар ишини бошқаришдан 
иборатдир.
Автоматлаштириш иерархик структурага кўра 3 босқичда олиб борилади: 
1-босқич. Хусусий автоматлаштириш; 
2-босқич. Комплекс автоматлаштириш; 
3-босқич. Тўлиқ автоматлаштириш. 
Хусусий автоматлаштиришда бир-бирига боғлиқ бўлмаган асосий ишлаб 
чиқариш жараѐнлари автоматлаштирилади. Бунда алоҳида агрегат, аппарат ѐки 
технологик қурилмалар алоҳида-алоҳида автоматлаштирилади.
Комплекс автоматлаштиришда бир-бирига боғлиқ бўлган асосий ишлаб 
чиқариш жараѐнлари автоматлаштирилади. Алоҳида цехлар, технологик бўлим ва 
технологик тизимларини автоматлаштириш комплекс автоматлаштиришнинг 
мазмуни бўлиб ҳисобланади.
Тўлиқ автоматлаштиришда эса бир-бирига боғлиқ асосий ва ѐрдамчи ишлаб 
чиқариш жараѐнлари автоматлаштирилади. Бунда ишлаб чиқариш корхонаси 
тўлиқлигича автоматлаштирилади (завод-автомат, цех-автомат, ресторан-автомат ва 
ҳоказолар).