Avtomatik boshqarish va rostlash nazariyasi asoslari

xarakteristikasi monoton boMadi.
Agar nasosni ventil bilan almashtirsak (1.4,b - rasm) va suv sarfi G 
va uning rezervuardagi sathi H o‘zaro G = k-H chiziqli bogManish orqali 
bogMangan deb qabul qilsak, u holda rezervuar tenglamasi quyidagi 
ko'rinishga ega boMadi:
+ kH = Q
0
-
2
)
10
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va u monoton statik boshqarish xarakteristikasiga ega bo‘lgan barqaror 
obyekt boMadi.
Nazorat savollari:
1. Avtomatik boshqarish sistemasi deb nimaga aytiladi?
2. Avtomatik rostlash sistemasi deb nimaga aytiladi?
3. Avtomatik boshqarish obyekti deb nimaga aytiladi?
Obyektlarga misollar keltiring.
4. Avtomatik boshqarish obyektlariga boMadigan qanday ta’sirlami 
bilasiz?
5. Qanday obyekt barqaror deyiladi?
1.2. Avtomatik boshqarish prinsiplari
Boshqarish obyektini bilgan holda avtomatik boshqarish sistemasini 
qurish uchun biz qanday maqsadda va qanday usullar bilan obyektni 
boshqarish, boshqarish sistemasi oldida qo'yilgan masalalami bilishimiz 
zarur. Avtomatik boshqarish sistemalari tomonidan hal qilinadigan 
masalalami quyidagicha guruhlarga bo‘lish mumkin [1 - 7]:
1. Stabilizatsiya masalasi. Bu holda obyektni xarakterlovchi u yoki 
bu kattaliklami berilgan aniqlikda ushlab turish zarur.
2. Dasturiy boshqarish. Bu holda boshqariladigan kattalikning 
o‘zgarish qonuni oldindan ma'Ium va boshqarish sistemasi operatori to- 
monidan beriladi.
3. 0 ‘zgarish qonuniyati oldindan ma’lum bo‘lgan kattalik 
o'zgarishini kuzatish. Bu holda boshqariladigan kattalik berilgan aniqlik 
bilan o‘lchanadigan kattalik o‘zgarishlarini aks ettirishi lozim. Bunday 
boshqarish sistemalari kuzatuvchi sistemalar deyiladi.
4. Mustaqil moslashuvchi sistemalar.
1.2.1. Avtomatik boshqarish sistemalarini qurish prinsiplari
Yuqorida aytib o‘tilganidek, har qanday avtomatik boshqarish 
sistemasi ikkita asosiy qismdan iborat bo‘lib, ular boshqarish obyekti 
(BO) va boshqarish qurilmasi (BQ) deyiladi (1.5 - rasm).
Boshqarish obyektining holati boshqariladigan kattalik yoki 
sistemaning chiqish kattaligi Y bilan xarakterlanadi. Boshqamvchi 
qurilma kirishiga U
q
ta'sir qo'yiladi va berilgan ta’sir deyiladi. Ushbu
11
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ta'sir chiqish kattaligining talab etilgan qiymati va boshqarish bo‘yicha 
ko‘zda tutilgan maqsaddan kelib chiqqan holda o‘zgaradi. Buning 
natijasida BQ chiqishida boshqaruvchi ta’sir X paydo bo‘ladi va BO 
kirishiga beriladi va shu tariqa boshqarish jarayoni amalga oshiriladi.