Август 2020 10-қисм

Август 2020 10-қисм
Тошкент
BOSHLANG’ICH SINFLARDA DARS O’TISH JARAYONIDA O’QUVCHILARNING
NUTQIY FAOLIYATINI O’STIRISH
Buxoro viloyati, Romiton tumani 37-umumiy 
o’rta ta’lim maktabi boshlang’ich sinf
o’qituvchisi Bozorova Dilorom Davlatovna
Telefon raqami: ([phone]
Annotatsiya:
Ushbu maqolada boshlang’ich sinf o’quvchilarining nutqiy faoliyatini 
shakllantirish va o’stirish to’g’risida fikrlar yoritiladi.
Kalit so’zlar: 
nutq, muomala madaniyati, talaffuz, adabiy til
Maktab ta’limini tugatgan ayrim o’quvchilarda nutqiy kamchiliklar ko’p uchrab turadi. Ular 
ish faoliyatlarini boshlashda ham aynan shu muammo sababli qiynalishadi. O’qishda va ishda 
(xattoki kundalik turmushda ham) nutq katta ahamiyat kasb etadi. Ushbu muammoni bartaraf 
etish yo’llaridan biri boshlang’ich ta’limdayoq ularning nutqiga ham ahamiyat qaratish.
Xususan, darslar o’tish jarayonida o’quvchiga erkinlik yaratib berish, fikrlarini inobatga olish, 
gapirishdan qo’rqmaslikka o’rgatish va tengdoshlari bilan ko’proq aloqada bo’lishiga sharoit 
yaratish (guruh bilan ishlash o’yinlarini ko’paytirish) o’quvchilarning nutqiy faoliyatini yaxshi 
rivojlanishiga yordam beradi.
Shu bilan birga, so’zlashuv jarayonlarida ham adabiy tilda gapirishga undash kerak. Maktab 
yoshidan olib borilgan ko’nikma ularning ongiga singib qoladi. Shu sababli ham adabiy tilda 
so’zlashuvga o’rgatish bolaga katta ta’sir qiladi. Adabiy tilni shakllantiruvchi o’yinlar tashkil 
qilish kerak deb hisoblayman. Masalan, turli xil sahna ko’rinishlari tashkil ettirish. Bolalarni turli 
soha vakili sifatida rol o’ynatish. O’yin jarayonida sahna ko’rinishga mos atmosferani yaratish 
ularni yanayam erkinroq harakat qilishlariga yordam beradi. O’quvchilarni birini o’qituvchi, 
birini o’quvchi qilib ularning so’zlashuv jarayoniga yordam berish haqiqiy ustoz va o’quvchi 
orasidagi muomalani shakllantirishga yordam beradi. Bu jarayon, ya’ni ular o’yin o’ynash bilan 
birga, improvizatorlik qobiliyatini ham rivojlantiradi. Nutqini o’stirish bilan birga, kelajakda 
uchratadigan voqea va hodisalarga nisbatan tayyorlov jarayonini ham shakllantiradi. 
Bundan tashqari, guruh bilan ishlash jarayonini ham ko’proq tashkil etish kerak. Shunda 
ular kelajakda ish jarayonlarida jamoa bilan yaxshi ishlab keta olishadi. Nutqiy faoliyati yaxshi 
rivojlangan bolalarni muomala madaniyati bilan ham tanishtirish zarur. Bu esa o’z navbatida, 
kelajakda kelib chiqishi mumkin bo’lgan munozaralarni oldini olish va ularga tinch yo’l bilan 
barham berishga yordam beradi.
Harflarni talaffuz qilish jarayonida kamchiligi bor bolalarni talaffuz bilan ko’proq 
shug’ullanishiga yordam berish kerak. Bugungi globallashuv jarayoni jadallashayotgan vaqtda 
hamma o’z ishbilarmonlik pozitsiyasini yaratmoqda. Albatta buning uchun yaxshi bilim, aqlli 
fikrlar va bularni barchasini ro’yobga chiqarishda yordam berish uchun nutqiy muomala kerak. 
Muomala madaniyati nutqiy faoliyat bilan chambarchas bog’liq. Ikkisi ham insonning butun 
hayoti davomida yashashini oson va mazmunli qilishga yordam beradi.
Nutq bu insonning fikrlarini ochiq bayon etishiga yordam beruvchi vosita hisoblanadi. 
Yoshlarning kelajagini yaxshi bo’lishida ham uning o’rni katta. Kelajak avlodni ma’nan 
barkamol bo’lib yetishishida biz o’qituvchilarning o’rni katta va biz ularni yetuk kadr sifatida 
shakllanishiga qo’limizdan kelgamcha harakat qilamiz.
foydalanilgan adabiyotlar:
1. Xalilov.M Boshlang’ich sinflarda Ona tili o’qitish metodikasi. Qo’qon 2017. 

---

96