Atrof-muhitni muhofaza qilishdagi eng dolzarb muammolar

OQOVA SUVLARNI TOZALASHNING TERMIE USULLARI
Termik usullar yordamida tarkibida kalsiy, magniy va boshqa mineral tuzlar hamda organik birikmalar bo‘lgan oqova suvlar zararsizlantiriladi.
Bunday oqova suvlarni zararsizlantirish quyidagi usullar yor-
damida amalga oshiriladi:

• 
  erigan moddalarni ajratish bilan oqova suvlarni konsentr- lash;
  
• 
  katalizator ishtirokîda ofganik mOddalarni oksidlash;
  
• 
  organik moddalarni suyuq fazada oksidlash;
  
• 
  olovli zararsizlantirish.
  

1. 
   Oqova suvlarni konsentrlash
   

Oqova suvlarni konsentrlash usuli asosan tarkibida mineral moddalar bo‘lgan oqova suvlarni zararsizlantirish maqsadida qo‘11ani1adi. Bu usul oqova suvdan tuzlarni ajratib olib, aylanma suv ta’minotiga yaroqli bo‘lgan toza suv olish imkonini beradi. Mineral moddalar va suvning ajralish jarayoni ikki bosqichda olib boriladi (7. 1 - rasm): 1) konsentrlash; 2) quruq moddalarning ajralish bosqichi.
Ko‘pincha ikkinchi bosqich konsentrlangan eritmalarni ko‘- mib tashlash bilan almashtiriladi. Konsentrlangan oqova suvni



7.1-rasm. Mineral moddalar va suvning ajralish bosqichlari:
? — konseııtrlash; 2 — quruq moddaning ajralishi.
purkovchi quritgichlarga quruq mahsulotni ajratish uchun yo‘na1tirish mumkin. Konsentrlash va cho‘kmani ajratish bos- qichlarini olib borishga ketadigan energiyaning nisbiy sarfi quyi- dagicha topiladi:

^{e (E,+Ex›,)/So: E,=e}k^{W,; E}x..—•..,^...

bu yerda, e — konsentrlanish bosqichinl olib borishga ketadigan energiyaning nisbiy sarfi; E_k va E„ — konsentrlash va cho‘kmani ajratish bosqichlarida energiya sarfi; S, — oqova suv sarfi; e„ e _h
— konsentrlash va cho‘kmani ajratish bosqichidagi energiyaning
nisbiy sarfi: W, ma W,.„. — konsentrlash va cho‘kmani ajratish jihozlarining quvvati.
Oqova suvlarni konsentrlash bug‘1atuvchi, muzlatuvchi va kristallogidrat qurilmalarida davriy va uzluksiz ravishda olib bori- lishi mumkin. Termik konsentrlash qurilmalarining sinflanishi 7.2-rasmda keltirilgan.
Bug‘latkich mashinalar. Sanoatda eritmalarni konsentrlash uchun bug‘1atkich mashinalaridan keng foydalaniladi. Buning uchun tuzilishi har xi1 bo‘1gan bir va ko‘p bosqichli bug‘1atuv- chi qurilmali bug‘latkich mashinalar ishlatiladi.
Bug‘1atish energiya ko‘p sarf bo‘1adigan jarayondir. Bug‘la- tishga sarflangan energiya oqova suvni bosh1ang‘ich haroratidan to bug‘latish haroratigacha isitishga; deformatsiyalash va bug‘ hosil qilish markazlarini o‘tkazishga; eritma va erituvchini ajralishi uchun

Eritmalarni termik konsentrlash qurilmalari

Bug'latuvchi

Muzlatuvchi

Kristaliogidratli

Bug‘Iaiiti- fadigan

Adiabat

Vakuumli

Muzlatuvchi agerttli

Mtizta- tishli

Issiqlik ishlat uvchili

7.2-rasm. Eritmalarni termik konsentrlash qurilmalarinfiig sinflarga bo‘linishi.
ketgan ishga; bug‘lanishda bug‘ pufakchalarini yuzada shaklla- nishiga; pufakchalar shakllanishida bosim kuchlarini yengishga; pufakcha yordamida fazalar ajralishi chegaralarini yengishga va pu- fakchalarni fazalar qismi chegarasigacha eltishga ketgan energi- yalar yig‘indisidan iborat.
Energetik sarflarni hisoblayotganda bug‘lanish r ga eritma va erituvchining ajralishiga ketgan energiyani hisobga olish kerak:
q — r + lp
Kristallanish bilan bug‘1atilganda kristallanish issiqligi r_k, ajraladi, bunda bug‘1anish uchun ketgan energiya quyidagicha topi- ladi:
q' = q — ^r_k.
Past konsentrlangarı eritmalar kristallash yo‘1i bilan bug‘1a- tilganda 1 ko‘rsatkichi kichik bo‘1adi. Shuning uchun bug‘1atishga ketgan energiya sarfi quyidagini tashkil qiladi:
q — r — ^r_kr
Bug‘1atkich mashinalari quyidagi asosiy elementlardan — bug‘latuvchi qurilmalar (bug‘latgichlar) va yordamchi jihoz — kondensatorlar, o‘z-o‘zidan bug‘latuvchi1ar, issiqlik-almashtir- gichlar, nasoslar va boshqalardan iborat.
Bug‘latkich mashinalari quyidagi sinflanishga ega: 1) hara- katlanish prinsipiga ko‘ra — davriy va uzluksiz harakatli qurilmalar; 2) eritmani berish uslubiga ko‘ra — parallel, ketma- ket va aralash uzatishli qurilmalar; 3) bug‘ni uzatish va taqsim- lash uslubiga ko‘ra — birlamchi bug‘ni parallel uzatishli, ikki- lamchi bug‘ni parallel uzatishli, ikkilamchi bug‘ni ketma-ket uza- tishli, ikkilamchi bug‘ni termokompressiya qiluvchi, turli vari- antlarni kombinatsiya qilishli qurilmalar; 4) kondensatsiyalanayot- gan gazlarning chiqarilish uslubiga ko‘ra — atmosferaga, parallel chiqarishli, keyingi qurilmaga uzatishli quri1ma‘1ar; 5) issiqlikni rekuperatsiya qilish uslubiga ko‘ra — eritma issiqligini ishlatishli, disstilat issiqligini ishlatishli, ikkilamchi bug‘ issiqligini ishlatishli;

7. 
   kondensator miqdoriga ko‘ra kondensatorli va kondensatorsiz;
   
8. 
   bug‘ va eritmani birgalikda yo‘na1tirishga ko‘ra — to‘g‘ri oqim-
   

li, qarama-qarshi oqimli, araIash oqimli qurilmalar.
Sanoat oqova suvlari tarkibidagi turli tarkibli cho‘kmu qatlam hosil qiluvchi komponentlarning borligi va ularning miqdori tur- li-tumanligi bilan ajralib turadi. Bunday suvlarni deminerallash- tirish ularni yuqori konsentratsiyalargacha bug‘1atishni talab etadi. Bunday holatlarda issiqlik uzatish yuzasidagi karbonatli va sulfatli qatlamdan tashqari silikatli, temirli va boshqa qatlamlar hosi1bo‘1ishi mumkin. Shuning uchun cho‘kma qatlami hosil bo‘lishining oldini olish maqsadida turli usullar birgalikda qo‘11ani1adi. Oqova suvni tozalashda boshqa qiyinchiliklar ham paydo bo‘1adi. Masalan, oqo- va suv tarkibida neft mahsulotlari va yog‘lar borligi ko‘pik hosil bo‘lishiga olib keladi. Bu esa bug‘latuvchi qurilmalarning separatsiya maydonining balandliğini oshirish zarurligini ko‘rsatadi.

7.3-rasmda kimyo sanoati oqova suvlarini konsentrlash tex- nologiya sxemasi keltirilgan. Cho‘kma qatlami hosil bo‘1ishinining oldini olish maqsadida tarkibi cho‘kma qatlamga o‘xshash tarkîbga ega bo‘1gan shlamning resirkulatsiyasi qo‘11ani1gan. Suvni bug‘1a- tishdan oldin yumshatish maqsadida soda qo‘shiladi. Natijada erit- mada CaCO, ko‘rinishida shlam cho‘kadi.