Atrof-muhitni muhofaza qilishdagi eng dolzarb muammolar

OQOVA SUYLARNI TOZALASHNING ELEKTRKIMYOYIY
USULLAId
Oqova suvlarni turli eriydigan qo‘shimchalardan tozalash uchun anodli oksidlash va katodli qaytarilish, elektrkoagullash, elektroflotatsiya va elektrdializ jarayonlari qo‘1laniladi. Bu jarayon- larning barchasi elektrodlarda suv orqali doimiy elektr tokini o‘tkazish bilan boradi. Elektrkimyoviy usul oqova suvlardan kimyo- viy reagentlarsiz qimmatli moddalarni ajratib olish imkonini beradi. Bu usulning asosiy kamchiligi elektr energiyaning ko‘p sarflanishi hisoblanadi. Oqova suvlarni elektrkimyo iy usulda uzlukli va uzluksiz tozalash mumkin. Elektrkimyoviy usulning samaradorligi bir qator omillarga bDg liq. Bu omillarga tokning zichligi, quvvati, sarfi va energiya sarfi kiradi. Tok zichligi odatda A/m² (A/sm', A/dm²) bilan belgilanadi.
Elektrolizyorning quvvati elektrod potensiallar farqi va eritma- dagi kuchlanishning pasayishidan topiladi:
U—1 -l _k+ulu a _k öUgh+a U; ,
bu yerda, Af, va bl_k — anodli va katodh qutblanishlarning kattaliklari; f va f, — anod va katodning muvozanatli potensiallari; A(/„va A UJ„
— elektrolitdagi va diafragmadagi quvvatning pasayishi.
Eelektrolitdagi (oqova suvda) kuchlanishning pasayishi gaz plıfakchalari bo‘lmaganda Om qonuni bo‘yicha topiladi:

bu yerda, i — oqova suvdagi tok zichligi (A/sm'); p — solishtirma qarshilik; 6 — elektrodlararo masofa, sm.

Gaz pufakchalari ajralganda elektrodlar orasidagi oqim ko‘payishi natijasida a U„oshadi:

6. 
   — S. M. Turobjonov va b. ₁₁₃
   

Bu tenglik kuchlanishni foydali ishlatilish koeffitsiyenti deyiladi. Tok sarfi bu nazariy kerak bo‘lgan elektron miqdorini (Faradey qonuni bilan topiladi) birlik nisbatlarida yoki foizlarda ifodala-
nadigan amaliy sarflangan miqdorlarga nisbatidir.

1. 
   Anodli oksidlash va katodli qaytarish
   

Elektrolizyor (musbat) elektrodida — anodda ionlar elektron beradi. Demak, bunda elektrkimyoviy oksidlanish reaksiyasi boradi; (manfıy) elektrod — katodda elektronlar biriktiriladi, ya’ni qayta- rilish reaksiyasi boradi. Bu jarayon oqova suvlarni erigan qo‘shim- chalardan (rodanidlar, aminlar, spirtlar, aldegidlar, nitrobirik- malar, sulfidlar, merkaptanlar va h.k.) tozalashda ishlatiladi. Oqova suvdagi moddalar elektrkimyo iy oksidlanish jarayonida to‘1a cho‘kib, CO₂, NH3 va Suv hosil bo‘1adi.
Anod sifatida turli erimaydigan elektrolilik materiallar: titanli asosga surtiladigan grafıt, magnetit, qo‘rg‘oshin dioksid, marganes va ruteniy ishlatiladi. Katodlar molibdendan, volframning temir yoki nikel bilan qotishmasidan, zanglamaydigan po‘latdan va molibden, olfram yoki ularning qotishmalari surtilgan boshqa metallardan tayyorlanadi. Jarayon elektrolizyorlarda diafragma bilan yoki diafragmasiz olib boriladi. Elektroksidlanish va qaytarilishning asosiy jarayonlaridan tashqari bir vaqtning o‘zida elektroflotatsiya, elektroforez na elektrokoagullash ham borishi mumkin (4.1-rasm). Sianidli oqova suvlar mashinasozlik, asbob-uskuna, qora va rangli metallurgiya korxonalarida, kimyo sanoatida hamda boshqa sohalarda hosil bo‘ladi. Suv tarkibida oddiy sianidlardan (KCN va NaCN) tashqari konsentratsiyasi 10 dan 600 mg/1 gacha o‘zgarib turuvchi Zn, Cu, Fe va boshqa metallarning kompleks sianidlari ham bo‘1adi. Odatda bunday oqova suvlar pH=8—12 oraliqda o‘zgarib turadi. Sianidlarning anodli oksidlanishi quyidagi reaksiya
bo‘yicha boradi:
CN° + 2OH° — 2e —› CNO* + HOO CNO + 2H,O —› NH₄ + CO,'*