Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 140 / 174
ğinin en iyi şekilde sağlanması da, Türkiye’nin Almanya ile siyasî 
ve ekonomik ilişkilerini kesmesi olacaktı. Bu konuda Müttefikler 
tarafından yapılan girişim, Türk Hükümeti’nce olumlu karşılandı. 
Aynı yılın yaz aylarında, Almanya’nın askerî durumunun gittikçe 
kötüleşmeye başladığı sırada, Sovyet Rusya, İngiltere ve Ameri-
ka’nın Türkiye’ye karşı bu girişimine karşı çıktı. Böylece Sovyetler, 
müttefiklerinden ayrılarak Türkiye ile aralarındaki sorunlarını yal-
nız ve ikili olarak çözümlemek istediğini, yani kendi bildiği gibi bir 
politika izlemeye karar verdiğini gösterdi. Bu da, Sovyetlerin niyet-
leri hakkındaki Türk endişesini doğruladı. 
Türkiye, meydana gelen bu gelişmeler üzerine ve savaş sonunu da 
düşünerek, 2 Aralık 1944’de, Almanya ile diplomatik ve ekonomik 
ilişkilerini kesti. Bu kararı alırken de, İngiltere ve Amerika Birleşik 
Devletleri’nden savaş sonrası barış konferansında tam bir müttefik 
işlemi göreceğine dair güvence aldı. Böylece Türkiye savaşa girme-
ye doğru bir adım attı. Ancak bu sıralarda Türk-Sovyet ilişkileri de 
gittikçe gerginleşiyordu. 
Sovyet Rusya’nın, 1944 sonbaharında Balkanlar’daki girişimleri, 
bölgenin geleceği yönünden Türkiye’yi endişeye düşürmüştü. Bu 
bakımdan Türkiye, İngiliz ve Amerikan dostluğuna daha çok önem 
vermeye başladı. Bu arada İngiltere’nin Yunanistan’a asker çıkar-
masını memnunlukla karşıladı. Diğer yandan, Türkiye’yi endişe-
lendiren başka bir konu da, Sovyetler’in Boğazlar hakkındaki dü-
şüncesiydi. 
1945 Ocak ayında, Sovyet Rusya, Boğazlar konusunda İngiltere’-
den destek vaadi almış, 10 Şubat 1945’te Yalta Konferansı’nda da 
Montreux Sözleşmesi’nin değiştirilmesini istemiştir. Ancak, yukarı-
da da belirtildiği gibi, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri, Rus-
ya’ya Boğazlar’dan daha geniş bir geçiş hakkının verilmesini pren-
sip olarak kabul etmekle beraber, konferansta, konunun daha son-
ra dışişleri bakanları seviyesinde yapılacak bir toplantıda görüşül-
mesine ve durumdan Türkiye’ye bilgi verilmesini kararlaştırdılar. 
Yalta Konferansı’ndan sonra, 20 Şubat 1945’te, İngiltere, Türkiye’-
ye bir muhtıra vererek, 25 Nisan 1945’te Müttefikler arasında San 
Fransisko Konferansı’nın toplanacağını, buna ise 1 Mart 1945 ta-
rihinden önce Almanya’ya savaş ilân etmiş olan ülkelerin davet edi-

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 141 / 174
leceğini, Türkiye’nin de bu tarihten önce savaşa girmeye karar ve-
rirse Birleşmiş Milletler Beyannamesi’ne katılabileceğini bildirdi. 
Türkiye, bu muhtıradan üç gün sonra, 23 Şubat 1945’te, Almanya 
ve Japonya’ya savaş ilan etti. Bu durum, Almanya’nın sempatizanı 
olan çevrelerde tepki yarattı. Hükümetin tutumunu sert biçimde 
eleştiren, Türkiye’nin ille de Almanya yanında savaşa girmesini is-
teyenler arasında bazı üniversite öğretim üyeleri ve bazı askerler de 
vardı. 
27 Şubat günü de, Birleşmiş Milletler Beyannamesi’ni imzaladı. 
Bunun üzerine 5 Mart 1945’te San Fransisko Konferansı’na res-
men davet edildi ve böylece Birleşmiş Milletler’in kurucu üyeleri 
arasına katıldı. 
Ancak, bu sıralarda Türkiye üzerinde Sovyet Rusya’nın istek ve 
baskıları gittikçe çoğalıyordu. Nitekim, Almanya’nın yenilmesi ve 
Sovyet ordularının başarıları, Sovyetler’in Türkiye’ye karşı tutum 
ve davranışlarını tamamen değiştirdi. Bunun arkasından da Sovyet 
Rusya 19 Mart 1945’te, 1925 tarihli Türk-Sovyet Tarafsızlık Ant-
laşması’nı feshettiğini açıkladı. Türkiye ile Sovyet Rusya arasındaki 
ilişkilerde gerginliğe dayanan yeni bir dönem başladı. 
Böylece Türkiye, II. Dünya Savaşı süresince tarafsızlığı esas alan 
bir dış politika izlemiş, savaşa fiilen katılmamakla beraber, savaşın 
sonlarında Mihver Devletleri’ne savaş ilân ederek, savaşı galip dev-
letlerin yanında bitirmiştir
65
. 
Türkiye Cumhuriyeti II. Dünya Savaşı’na savaşmadan katılmış olsa 
da hemen kapının dışında süren savaşın doğal sonucu olan eko-
nomik krize, 18 Ocak 1940’da Milli Korunma Kanunu’nu çıkararak 
önlem almaya çalıştı. Bu olağanüstü bir yasaydı ve ulusal güvenlik 
65
Savaşın diplomatik ve askerî gelişmeleri hakkında daha geniş bilgi için bkz : 
Herbert von Moos, Büyük Dünya Olayı, İstanbul 1952, s. 73 vd; Louis L. Snyder, 
The War, (1939 - 1945), New York 1962, s. 3 vd; J. F. C. Fuller, The Second 
World War, (1939 - 1945), New York 1962 s. 47 vd; Henry Maule, WorId War II, 
London 1972, s. 10 vd; Salih Polatkan, 1. ve 2. Dünya Savaşları, İstanbul 1972, 
s. 226 vd; Fahir Armaoğlu, Siyasî Tarih, Ankara 1973, s. 681 vd; Coşkun Üçok, 
Siyasal Tarih, Ankara 1967, s. 361 vd; Feridun Cemal Erkin, Türk-Sovyet İlişki-
leri ve Boğazlar Meselesi, Ankara 1968, s. 161 vd; Ahmet Şükrü Esmer, Oral 
Sander, “II. Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası”, Olaylarla Türk Dış Politikası, 
Ankara 1969, s. 147 vd; Edward Weisband, (Çev. M. K. Kayabal), 2. Dünya Sa-
vaşında İnönü'nün Dış Politikası, İstanbul 1974, s. 19 vd. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 142 / 174
yönünden devlete, gerektiği zaman her türlü aracı kullanabilme 
yetkisi sağlıyordu. Kısacası Türkiye hem savaşa girmek istememiş, 
hem de ateş sıçrarsa, diye tedbir almıştı. 
Hatta savaş ortamında bile Almanya’ya 96 milyon liralık bakır ve 
krom göndermiş, karşılığında gerekli savaş malzemesi almıştık. Bu 
da müttefikleri kızdırıyordu. Türkiye bu alış-verişi yapmak zorun-
daydı çünkü Türkiye’yi kendi saflarında savaşa çekmek isteyenler 
Türkiye’ye yardımdan kaçıyorlardı. Kısacası, tarafsız bir politikayla, 
kime nazımız geçerse, ondan alışveriş yapıyorduk ve bunu da her-
kese uygun bir dille anlatmaya çalışıyorduk.