Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

Köy Enstitüleri (17 Nisan 1940) 
Köy Enstitüleri, ilkokul öğretmeni yetiştirmek ve Türk köylerinin 
cehâlet ve maddî geriliğinin kısa zamanda giderilmesi amacıyla 17 
Nisan 1940 tarihli ve 3803 sayılı yasa ile açılmış okullardır. Ta-
mamen Türkiye’ye özgü olan bu eğitim projesini 28 Aralık 1938 
tarihinde milli eğitim bakanı olan Hasan Ali Yücel bizzat yönetmiş-
tir.
Köy Enstitüleri’nin kuruluş kanunu meclisten geçirilirken de bek-
lendiği kadar ilgi ve hevesle karşılanmadığı ortaya çıkmıştır. Tek 
parti yönetimi dönemi olmasına rağmen kanun 278 oyla meclisten 
geçmiş, 148 milletvekili oylamaya katılmamıştır. Köy Enstitüle-
ri’nin temelindeki fikir kızlı erkekli köy çocuklarını devlet hesabına 
okutmak, Enstitü’den mezun olduktan sonra onları, köylülere ve 
köy çocuklarına daha iyi tarım metodları ve sağlık bilgisi öğretmek 
üzere köylere göndermekti. Köyün toplumsal hayatına karışıp, köy-
lülerle kaynaşabilmeleri için Enstitü mezunu öğretmenlere gittikle-
ri köyde toprak ve ev veriliyordu. 1948 yılında Türkiye’de şehir 
merkezlerinden uzak ancak tren yollarına yakın, toprakları tarım 
yapmaya elverişli 21 bölgede Enstitüler kurulmuştur. 1950 yılına 
gelindiğinde bu Enstitülerin mezun ve öğrencilerinin sayısı 25 bine 
ulaşmıştı. 
Köy enstitülerinin bazı eksiklikleri de elbette vardı. Meselâ beş yıl-
lık öğretim devresi öğrencilere, köy hayatının karışık sosyal ve eko-
nomik problemlerinin hakkından gelebilmek için gerekli formasyo-
nu veremiyordu. Enstitü mezunlarının bir kısmı, gerçeklerle ve köy 
problemlerinin çözümü ile uğraşacak yerde kendilerini teorik tar-

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 143 / 174
tışmalara ve siyasî spekülâsyona vakfetmiş bir köy eliti oldular. 
Öte yandan Mezunların nerede ise hayatları boyunca köy öğretme-
ni kalmaya mecbur olmaları kendilerinde gadre uğradıkları ve hor 
görüldükleri duygusunu yarattı, bu da şehirle köy arasındaki fark-
lar daha da derinleştirdi. Her şeye rağmen şunu söyleyebiliriz ki, 
Türkiye’deki en orijinal eğitim projesi Köy Enstitüleridir. Tarlada ve 
sınıfta, fedakârlık ruhu içinde pratik eğitim gören Enstitü mezun-
ları, köylerdeki cehalet, yoksuluk, taassub ve köhne geleneklere 
karşı yeni rejimin açtığı savaşta kendilerini bu rejimin sancak taşı-
yıcıları ve temsilcileri sayıyorlardı. Birçok kız Enstitü mezunu gön-
derildikleri köyün öğretmeni, ebesi ve sağlık memuru olmuş, za-
man içinde köy hayatının vazgeçilemeyen bir parçası haline gelmiş-
lerdir.
Köy Enstitüleri’nin ifade etmeye çalıştığımız bu özellikleri, özü ba-
kımından, demokratik gelişmelerden ve komünizmin yarattığı kor-
kudan faydalanarak hâkimiyetlerini yeniden kurmak yolunda olan 
muhafazakârların dinî, mistik, zihniyetiyle çelişiyordu. Cumhuriyet 
idaresinin henüz devrimci bir karaktere sahip olduğu dönemlerde, 
“şarklı” diye isimlendirilen bu zihniyete Atatürkçüler devamlı ola-
rak hücum etmişlerdi. Fakat iktisadî gücün, siyasî iktidarın ele ge-
çirilmesi bakımından gitgide önemli bir rol oynaması, bazı orta sı-
nıf çevrelerine siyasî bir kuvvet sağlamış, bu kuvveti ellerine geçi-
renler toplumun ilerici niteliğini kendi zihniyetlerine uygun olarak, 
muhafazakâr-dinî bir tutum lehine değiştirmek fırsatını ele geçir-
meye başlamışlardı. 
Köy Enstitülerinin öğrencilerine kazandırdığı akılcı ve analitik tu-
tumun köylüleri de etkileyerek onları sosyalist görüşlere doğru gö-
türeceğinden korkuluyordu. Köylerin kötü sosyal ve ekonomik du-
rumları karşısında, bu görüşlerin de sınıf mücadelesi doğuracağın-
dan korkuluyordu. Böylece, “sol”culuğun yarattığı korku istismar 
edilerek, Enstitülerde bir ara görülmüş bazı komünizm olayları da 
bahane edilerek Enstitülerin başlıca ilerici özelliklerine saldırılma-
ğa başlandı.
Nitekim Hasanoğlan ve Hamidiye Köy Enstitüleri’nde cereyan eden 
iki komünizm propagandası olayını esas tutarak Enstitülerin ders 
programının ehliyetli öğretmen yetiştirmeğe elverişli olmamanın 
yanında tehlikeli ideolojilere yer verdiği ileri sürüldü. Bu şikâyetler 
sonucunda Enstitülerde karma eğitim kaldırılarak kız öğrenciler iki 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 144 / 174
ayrı Enstitüde toplandı. Tarlada ve sınıfta görülen pratik derslerin 
sayısı da azaltılarak bunların yerine nazarî “kültür” dersleri kondu. 
Böylece derslerin ağırlık merkezi “yapmak” ilkesinden, “öğrenmek” 
ilkesine daha net söylemek gerekirse bugünün “ezberci eğitimi”ne 
kaydırılmış oluyordu. Bütün bu değişiklikler Köy Enstitüleri’nin 
ilerici ve dinamik hüviyetlerini kaybetmeleri ile sonuçlandı. De-
mokrat Parti iktidarının 27 Ocak 1954’te çıkardığı 6234 sayılı ka-
nunla Köy Enstitüleri, Köy öğretmen Okulları adı altında mevcut 
öğretmen okulları ile birleştirildi. 
Gerek Halk Evleri’ne gerekse Köy Enstitüleri’ne yapılan saldırıların 
en ilgi çekici tarafı, ithamların bu müesseselerin kurucusu olan 
Halk Partisi saflarından yükselmiş olmasıdır. Zamanında devrimci-
lere yardım etmiş veya devrimcilerin tarafını tutmağı daha kârlı 
bulmuş olanlar, yeni siyasî duruma intibak edebilmek için, devrim 
kurumlarına saldırmakta ve onları yıkmakta tereddüt etme-
mişlerdir. Birbirine düşman iki partiye mensupmuş gibi bir Halk