Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

Dinî Alanda Gelişmeler 
Harf devriminden sonra mukaddes kitapların, başta Kuran-ı Ke-
rim’in basımı hizmetini Diyanet İşleri Başkanlığı ele almış; bu ara-
da Kuran-ı Kerim’ in Türkçe meâlinin aslına mümkün olduğunca 
uyabilmiş basımı başarılmıştı. Daha sonra, Ezan’ın Türkçe okun-
ması kararlaştırıldı. Bu yolda Diyanet İşleri Başkanlığı uzun ve 
dikkatli incelemelerde bulundu, din bakımından hiçbir sakınca 
olmadığı sonucuna varılarak 18 Temmuz 1932’de Ezan’ın Türkçe 
okunmasına başlandı. 
Atatürk, 29 Ekim 1923’te kendisiyle görüşen Fransız muhabiri 
Maurice Pernot’ya verdiği demeçte, yazarın sorusu üzerine şöyle 
demiştir: 
“Türk milleti daha dindar olmalıdır, yani bütün sadeliği ile dindar 
olmalıdır, demek istiyorum. Dinimize bizzat hakikate nasıl inanı-
yorsam, buna da öyle inanıyorum. Şuura muhalif, Terakkîye mani 
hiçbir şey ihtiva etmiyor. Halbuki, Türkiye’ye istiklalini veren bir 
Asya milletinin içinde daha karışık, sun’i, itikâdât-ı batıldan ibaret 
bir din daha vardır. Fakat bu cahiller, bu acizler sırası gelince, te-
nevvür (aydınlanma) edeceklerdir. Onlar ziyaya (ışığa) takarrüp 
(yaklaşma) edemezlerse kendilerini mahv ve mahkûm etmişler de-
mektir. Onları kurtaracağız.” Görülüyor ki Atatürk saf, temiz ve 
sade bir din anlayışı istemektedir. İslam dinine sonradan girmiş 
her türlü safsata, hurafe ve boş inançlara karşı akılcı bir din anla-
yışını benimsemiştir. Bunun ilk adımını da Kur’an-ı Kerim’in mille-
tin bütün fertleri tarafından okunup anlaşılabilmesini sağlamakla 
atmıştır. Cumhuriyetin kuruluşundan iki yıl bile geçmeden 21 Şu-
bat 1925 tarihinde Meclis’teki bütçe müzakereleri sırasında 
Kur’an-ı Kerim’in meal ve tefsirinin, Hadis-i Şerif tercümelerinin 
devlet imkânlarıyla yaptırılması için talimat vermiştir. 
Bunun üzerine mealin Mehmet Akif Ersoy, tefsirin Elmalılı Hamdi 
Yazır, hadis tercümelerinin de Kamil Miras tarafından yapılması 
kararlaştırıldı. Ancak, Mehmet Akif bilahare bu görevi bırakarak 
55
Kemal Karpat, 
Türk Demokrasi Tarihi
, İstanbul 1967, s. 323 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 96 / 174
aldığı avansı iade etmiş, hem meal hem de tefsir yazma işi Hamdi 
Yazır tarafından yapılmıştır.
Atatürk Şeyh Sait Ayaklanması’nın bastırıldığı, çağdaşlaşma ve 
modernleşme adına yapılan inkılâplara yönelik itirazların arttığı bir 
dönemde İslamiyet’in temel kaynağı olan Kur’an’ın yeniden yorum-
lanmasını istedi. Atatürk maddeler halinde nasıl bir tefsir istediğini 
ortaya koydu
56
. Bu yedi madde daha sonra Diyanet İşleri Riyaseti 
ile Elmalılı Hamdi Yazır arasında imzalanan protokole kondu. Ata-
türk, Diyanet’e gönderdiği yazıda özellikle iki maddenin üzerinde 
duruyordu. Yeni tefsir Ehli Sünnet’ itikadına ve Hanefi’ mezhebinin 
görüşlerine göre hazırlanacaktı. Diğer bir isteği de ibret ve öğüt 
mahiyeti taşıyan ayetlerin genişçe izah edilmesi’ idi. Atatürk, hü-
küm içeren ayetlerin de Türk-İslam geleneği göz önünde bulundu-
rularak yorumlanmasını arzu ediyordu. Elmalılı Hamdi Yazır’ın ha-
zırladığı 9 ciltlik tefsir 1935 yılında, Kamil Miras tarafından hazır-
lanan “Sahîh-i Buharî”nin “Muhtasâr-ı Tecrid-i Sârih” isimli hadîs 
kitabı “Muhtasâr-ı Tecrid-i Sârih Tercemesi ve Şerhî” ismiyle 12 cilt 
halinde 1928 yılında yayımlanmıştır. 
Atatürk, Kur’an’ın Türkçe’ye çevrilmesinin şu gerekçeyle yapıldığını 
anlatıyor: 
“Türk, Kur’an’ın arkasından koşuyor, fakat onun ne dediğini anla-
mıyor. İçinde neler var bilmiyor ve bilmeden tapınıyor. Benim mak-
sadım, arkasından koştuğu kitapta neler olduğunu Türk anlasın.” 
Ayrıca bu gerekçeyle hutbelerin de Türkçeleşmesini sağlamıştır. 
Ona göre hutbe demek, na’sa (insanlara) hitap etmek, yani söz söy-
lemek demektir. 
56
1. Âyetler arasında münasebetler gösterilecek, 2. Âyetlerin nüzûl (iniş) sebeple-
ri kaydedilecek, 3. Kıraat-i Aşere'yi (10 okuma tarzını) geçmemek üzere kıraatler 
hakkında bilgi verilecek, 4. Gerektiği yerlerde kelime ve terkiplerin dil izahı yapı-
lacak, 5. İtikadda ehl-î sünnet ve âmelde Hanefî mezhebine bağlı kalınmak üzere 
ayetlerin ihtiva ettiği dinî, şer'î, hukukî, ictimaî ve ahlakî hükümler açıklana-
cak,6. Âyetlerin imâ ve işarette bulunduğu ilmi ve felsefi konularla ilgili bilgiler 
verilecek. Özellikle tevhîd konusunu ihtiva eden ibret ve öğüt mahiyeti taşıyan 
ayetler genişçe izah edilecek, 7. Konuyla doğrudan ya da dolaylı ilgisi bulunan 
İslâm Tarihi olayları anlatılacak, 8. Batılı müelliflerin yanlış yaptıkları noktalar-
da okuyucunun dikkatini çeken noktalar konularak gerekli açıklamalar yapıla-
cak. Eserin başında Kur'an hakikatını açıklayan ve Kur'an'la ilgili önemli konu-
ları izah eden mukaddime (önsöz) yazılacak. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 97 / 174
“Minberler halkın beyinleri, vicdanları için bir iyilik, doğruluk ve 
bir aydınlanma kaynağı olmuştur. Böyle olabilmek için minberler-
den yankılanacak olan sözlerin bilinmesi, anlaşılması, sanat ve ilim 
gerçeklerine uygun olması gerekmektedir. Değerli hatiplerin siyasi 
ve toplumsal olayları ve medeni durumları ve gelişmeleri her gün 
izlemeleri zorunludur. Bunlar bilinmediği takdirde halka yanlış bil-
giler verilmiş olur. Bundan dolayı, hutbeler tamamen Türkçe ve 
çağın gereklerine uygun olmalıdır. Ve olacaktır” sözleri, onun bu 
düşüncesini yansıtmaktadır. 
Öte yandan çağdaş kıstasların İslâm diniyle ilişkilerini ve uyumlu-
luğu hakikatini kavramış ve vatandaşlara anlatabilecek yetenekte 
din adamları yetiştirilmesi zorunluluğu da unutulmadı. İlahiyat 
Fakültesi’
57
nin kurulması kararlaştırıldı ve İmam-Hatip okulları 
açıldı
58
.