Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA
Sayfa 87 / 174
Ali Fethi, Gazi Mustafa Kemâl’in çok yakın ve güvendiği arkadaşıy-
dı, özel hayatı üzerinde tesiri olmuş çok eski dostlukları vardı.
İkinci Meşrutiyet yılları öncesinde Mustafa Kemâl’den bir derece
yukarıda ve parlak bir kurmay olan Ali Fethi, İttihat ve Terakkî’ye
ilk girenler arasındaydı. Rumeli’deki gizli yayılma teşkilatını o dü-
zenlemişti. Mustafa Kemâl Selânik’te vazife aldığı zaman, Ali Fethi,
müfettişlik kurmayıydı ve tahtından indirilmiş Sultan Hamit’i Se-
lanik’e götürecek kadar da önemli bir şahsiyetti. Ali Fethi, İttihat ve
Terakkî Umum Kâtipliği gibi temel vazifesinden sonra 1913’de Sof-
ya Sefiri olarak İstanbul’dan ayrılırken, Mustafa Kemâl’i beraberin-
de ataşe militer olarak Bulgaristan’a götürmüş ve I. Dünya Sava-
şı’na kadar beraber bulunmuşlardı. Bilindiği gibi Cumhuriyet’in
ilânı ile ilk kabineyi kuran İsmet Paşa, 1924 Kasım’ında istifa et-
miş,
Fethi Bey, Cumhuriyet’in ikinci kabinesini kurmuştu. Millî
Mücadele liderlerinden bir bölümü o günlerde, Terakkîperver
Cumhuriyet Fırkası’nı kurmuş olarak muhalefetteydiler. Şeyh Sait
ayaklanması da aynı günlere rastlamıştı. Yine daha önce de izah
ettiğimiz gibi, Fethi Bey, muhalefetle temel meselelerde görüş birliği
ararken, ayaklanmanın sadece askerî tedbirlerle değil,
sosyal ve
ekonomik ıslahatla tasfiyesi fikrini savunmuştu. Halk Fırkası gru-
bunda bu görüş benimsenmeyince, Ali Fethi çekilmiş, yerine İsmet
Paşa 1937’ye kadar devam edecek ikinci kabinesini kurmuş, Fethi
Bey de Paris Büyükelçisi olarak ülkeden ayrılmıştı.
İşte bu ziyaret esnasında Atatürk Fethi Bey’e, Türkiye’nin dışarı-
dan görünüşü üzerindeki fikirlerini sormuş ve tek partiyle yöneti-
len ülkelerdeki rejime, batıda demokrasi denilebilmesinin mümkün
olmadığı cevabını almıştı. Fethi Bey, bilhassa ekonomik tedbirler ve
sosyal ıslahat üzerinde duruyordu. Mustafa Kemâl, Fethi Bey’le
yaptığı görüşmeler sonunda bir muhalefet partisi kurmasını istedi.
Kendisi cumhurbaşkanı olduğu için, Halk Fırkası’nı genel başkan
vekili olarak fiilen yöneten Başvekil İsmet Paşa’ya da konuyu aç-
mıştı. Onun da, Fethi Bey’in başkanlığında kurulacak bir muhale-
fet partisinin gerekliliğini benimsemesiyle düşünce gerçekleşti.
Gazi’nin huzurundaki toplantıda şu temel esaslar üzerinde anla-
şılmıştı: Fethi Bey, Cumhurreisi ve Halk Fırkası umumî reisi olan
Gazi Mustafa Kemâl Hazretleri’ne bir mektup yazacaktı. Bu mek-
tupta daha somut tedbirlerle, meselelerin kısa zamanda güzel so-
nuçlara erişebilmesi için, muhalefet fırkalarının kurulması lüzu-
mundan bahsedecek, düşüncesinin onaylanmasını ve kişisel yar-
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA
Sayfa 88 / 174
dımlarını isteyecekti. Bu yardım (müzaharet) tabiri, özellikle kulla-
nılmıştı. Çünkü istisnasız hiç kimse, Gazi’nin onayı ve yardımı ol-
madan böyle bir girişimin geleceğinden ümitli olamazdı. İçlerinde
Kâzım
Karabekir, Ali Fuat, Refet, Cafer Tayyar, Rauf, Dr.
Adnan
gibi Millî Mücadele devrinin seçkin şahsiyetlerinin bulunduğu Te-
rakkîperver Cumhuriyet Fırkası’nın başına gelenler herkes tarafın-
dan biliniyordu.
Gazi Fethi Bey’e olumlu cevabını vermiş, cumhuriyetçilik ve laiklik
gibi iki esas kıymet üzerindeki somut bağlılığı kendisince bilinen
muhatabının yeni girişiminde vatan ve rejim için büyük faydalar
gördüğünü açıklamıştı.
Kamuoyunun önündeki bu yazışmalar olayın
resmi cephesini ya-
parken, Gazi, Nuri Conker gibi çocukluk arkadaşı ve sofrasında
her olayı cesaretle ortaya atabilen yakınını, yeni fırkanın genel sek-
reterliğine getirdi. Tahsin Üzer, Ağaoğlu Ahmet, Mehmet Emin
Yurdakul gibi çeşitli yönleriyle sevdiği ve değer verdiği kimseleri de,
yeni fırkanın saflarına soktu. Yalova’da verilen bir baloda, henüz
adı konulmamış fırkaya ismi de kendisi buldu.
Serbest Cumhuriyet
Fırkası... Bu isme Ali Fethi Bey, “laik” kelimesini de ekledi, partinin
resmî adı Serbest Laik Cumhuriyet Fırkası oldu. (12 Ağustos 1930)
Yeni fırkanın kurulacağı söylentilerinin çıkmasıyla başlayan alaka,
gittikçe yayılmış, basın olaya çok geniş yer vermişti: Daha ilk gün-
lerde, kaderlerini Halk Fırkası’na bağlamış olanların dışındakiler,
Serbest Fırka’yı destekler havaya girmişlerdi.
Yeni bir muhalefet
fırkasının kuruluşu haberi, bütün yurtta büyük ilgi gördü. Dur-
gunluktan bunalan düşünceler, Gazi’nin çok yakın ve çok eski bir
arkadaşının omuzladığı girişimle geniş nefes almış, Halk Fırkası’na
bağlılığı ve yakınlığı tartışılmaz kimseler bile yeni fırkanın saflarına
geçmeye başlamışlardı. Bir ay içinde hemen hemen bütün illerde
Do'stlaringiz bilan baham: 
