“Assesment”

3. Arqa Arabstan. A`yyemgi Arqa Arabstan, Siriya ha`m Mesopotamiya sho`llerinin` ken` aymaqlarında adamlardın` tiykarg`ı mashg`uloti sharwashılıq bolip, iyt, eshek, iri shaqlı qaramallar bag`ılg`an. Bul aymaqta jasag`an urıw ha`m qa`wimler awqamı ha`m kishi ma`mleket birlespelerin qa`liplestirildi. Olardın` ha`kimleri Asuriya hu`jjetlerinde «patsha» dep ataladı. A`yyemgi ma`mleket birlespeleri a`ste-aqırın a`skeriy sanatı ha`m a`skerleri qa`liplestirildi. A`skerler tu`yege eki adamnan minip, sawash etken. Arablar o`zlerinin` ku`shli a`skerleri Misr, Shıg`ıs O`rta Jer ten`izi boyındag`ı kishi ma`mleketleri ha`m Assiriya menen xalıq-aralıq qarama-qarsılıqlarg`a tartıldı.
B.e.sh. 853-yilda Qarkara janında bolg`an sawashta osuriyalılar arablar da kirgen koalitsiya a`skerlerin qıyrattı. Arablar Assiriyanin` Misrg`a qarsı ju`risinde tiykarg`ı tosiq boldi. Bir neshe arab qa`wimleri Assiriya ta`repinen boysundirildi. Arablar Assiriyanin` qarsılasları Misr ha`m Bobil menen awqam du`zdi. Assiriya b.e.sh. VII a`sirdin` 40 jıllarında arab qa`wimlerin tolıq boysındırdı. Jan`a Bobil patshalıg`ı ha`m Arabstan yarım atawda ornalasıwg`a urındı. Bobil patshası Nabonid Arqa Arabstannin` bas oraylarınan biri Teymu qalasın boysundırıp, onı o`z rezidentsiyasına aylantırdı. Ol bir neshe qon`sı arab qa`wimlerinin` qala ha`m alapların o`zine bo`ysundirdi. B.e.sh. VI a`sirde İran ma`mleketlerinin` qu`sheyiwi ha`m onın` basqinshılıq ju`risleri rejesi Arabstan yarim atawının` arqa bo`liminde parsılardın` arablar menen baylanıs ornatıwg`a alıp keldi. Sha`rtnama boyınsha, parsı patshası Kambiz b.e.sh. 525-jıl Misrg`a ju`ris waqtında arab nabateylari jerinen o`tiw huqıqin ha`m sahradan o`tiw da`wirinde olardan parsı a`skerlerin suw menen ta`miynlew razılıg`ın aldı. Arab qa`wimleri Ahamaniyler İranına bir jılda mın` talant (30 tonna) mug`darında xiraj to`lew ma`jburiyatin aldi. Arablar a`skeriy ju`risler da`wirinde fars a`skerleri quramına kiritildi. Olar grek-parsı urıslari da`wirinde parsı a`skerleri quramına kirdi. Arablar G`azo qalası ushın sawashta (b.e.sh..IV-asr) grek-makedon a`skerlerine qattı qarsılıq ko`rsetti. Iskanderdin` Misırg`a ju`risi da`wirinde arab qa`wimlerinin` ko`pshiligi grek-makedonlarg`a boysunbadı. Sol sebepli, Iskender Shıg`ısqa ju`risin tamamlag`annan keyin og`an boysıng`anlıg`ın bildirip, elshi jibermegen arablarg`a qarsı ju`ris islewdi rejelestirdi. Lekin bul reje a`melge aspay qaldı. Arablar Rim ma`mleketi menen de baylanısta boldı. Rimlikler b.e.sh. 106-jıllar a`tirapında Yamang`a sug`ılıp kiriwge urındı ha`m Nabatey ma`mleketin basıp aldı.