Аsoslari Darslik

6.6. Shlyuzlarning texnologik parametrlari 
va ishlash tartibi 
Shlyuzlarning asosiy texnologik parametrlari: qattiq zarrachalarning 
bo‘tanadagi miqdori (zichligi), oqimining chuqurligi, shlyuzning qiyalik burchagi, 
shlyuz tubining turi, shlyuzning kengligi. Ular boyitilayotgan mahsulotning 
xossalariga qarab tanlanadi.
Bu parametrlar i/ch unumdorligi, ajralish va kontsentratning sifati kabi 
boyitish ko‘rsatkichlarni belgilaydi. 
Chuqur to‘ldiriluvchi shlyuzlar qalinligi 40-50 mm li taxta (doska) dan 
to‘g‘riburchakli kesimli qilib tayyorlangan tarnovchadan iborat. Shlyuzlarning 
uzunligi 150-180 m, kengligi 0,9-1,8 m, chuqurligi (balandligi) esa 0,75 dan - 0,9 
m gacha bo‘ladi. Shlyuzning qiyalik burchagi 2-3
0
. Shlyuz tubiga trafaret 
tushaladi. Ko‘pincha, trafaretlar orasida chuquvchi mayda og‘ir minerallarni 
ushlab qolish uchun butun shlyuz tubi bo‘ylab trafaret ostidan junli mato 
joylashtiriladi. 
Mayda zarrachali mahsulotni boyitish uchun sayoz to‘ldiruvchi 
shlyuzlardan foydalaniladi. Bunday shlyuzlar tubiga kigiz, dag‘al tukli movut, 
karderoy, velvet kabi qoplamalar tushaladi. 
Shlyuzlarning 
solishtirma 
i/ch 
quvvati 
mahsulotning 
yirikligi, 
kontsentratning chiqishi va junli qoplamaning turiga qarab 2 dan 30 t/m
2
sutkani 
tashkil qiladi.
Shlyuzlarda boyitishga sarflanadigan suv keng chegarada o‘zgaradi. Mayda 
mahsulotni boyitishda va qiyalik burchagi katta bo‘lganda sarflanadigan suv 
miqdori har 1 m
3
Ruda uchun 3-10 m
3
. 200-300 mm yiriklikdagi rudani boyitishda 
suv sarfi keskin oshib ketadi.1 m
3
Ruda uchun 100 m
3
gacha suv sarflanadi.
 
 
6.7. Vintli separatorlarda boyitish 
 
Vintli separatorlarda boyitish xuddi shlyuzlarda boyitishdagidek ketadi, 
lekin bu usulda boyitishda og‘irlik kuchi bir qatorda kattaligi og‘irlik kuchidan bir 
necha barobar katta bo‘lgan markazdan qochuvchi kuch ham ishlatiladi.
Shuning uchun mineral zarrachalarning zichligiga qarab ajralishi tezrok 
ketadi va apparatning o‘lchamini sezilarli darajada kichraytirish mumkin. 

---

79 
Vintli separator vertikal ukka ega kuzgalmas vintsimon burama 
tarnovchadan iborat. Bunday apparatlar kamyob, nodir metallar tub konlari va 
sochma konlari rudalarini boyitishda, fosforitli, xromitli rudalarni boyitishda 
ishlatiladi.
 
Butana tarnovchaning yuqori qismiga beriladi. Tarnovcha bo‘ylab 
harakatlanayotganda mineral zarrachalar suv oqimining, ishqalanish kuchining, 
og‘irlik kuchi va markazdan qochuvchi kuchning ta’siriga uchraydi. Bu 
kuchlarning birgalikdagi ta’siri natijasida mahsulot zichligiga qarab taqsimlanadi: 
engil minerallar tashqi yon devor tomon siljib, spiralsimon traektoriya bo‘ylab 
pastga siljiydi: og‘ir zarrachalar esa shunday traektoriya bo‘yicha tarnovchaning 
tubi bo‘ylab xarakatlanadi. 
Separatorning yuqori o‘ramlaridan ajratuvchilar yordamida kontsentrat, 
o‘rta o‘ramlardan oraliq mahsulot, chiqindi esa tarnovchaning oxiridagi quyi 
o‘ramlaridan chiqarib olinadi.