Аsoslari Darslik

32–rasm.
Purkovchi kontsentrator 
1–bo‘tana bo‘luvchi; 2–xalqali tarnovcha; 3–vintli mexanizm; 4–qutichalar;
5,9–yig‘uvchi idishlar; 6–; 7– ajratgichlar; 8-qabul qiluvchi quticha. 
Har qaysi tarnovcha kengligi 0 dan 3 mm oraliqda o‘zgartira olinadigan 
ko‘ndalang tirqishga ega. Tirqishlar orqali og‘ir minerallarning zarrachalari 
bo‘shatib olinadi va yig‘uvchi idishlar 5 va 9 da to‘planadi. Tarnovchalar 
gorizontga nisbatan 12 – 20
0 
burchak ostida o‘rnatilishi mumkin. Tarnovchalarning 
qiyaligi vintli moslama
3 orqali boshqariladi.
Bo‘tana yuqoridagi 12 ta tarnovchaga bo‘tana bœluvchi 1 dan halqasimon 
tarnovcha 2 orqali taqsimlanadi. Pastki tarnovchalarga esa yig‘uvchi qutichalar 
orqali yuqori tarnovchalardan o‘z–o‘zidan quyiladigan. Bo‘tanani tarnovchaga 
quyiladigan joyida oqimning tezligini pasaytirish va tarnovchaning kengligi 
bo‘yicha bir tekis taqsimlanishi uchun quticha 4 o‘rnatilgan. 
Tarnovchaning bo‘shatish tomonida mahsulotlar yarim doirasining ajralishi 
mahsulotlarni qabul qiluvchi quti 8 ga yo‘naltiruvchi kesgich 7 lar orqali amalga 
oshiriladi. 
Boyitmalar – 2 + 0,044 mm yiriklikdagi va qattiq zarrachalarning miqdori 
45 – 60 % li bo‘tanada ishlaydi. Uning ishlab chiqarish unumdorligi boyitilayotgan 
mahsulotning yirikligiga bog‘liq bo‘lib, soatiga 3 dan 12 tonnagacha oraliqda 
bo‘ladi. 
Purkovchi kontsentratorning afzalligi – bitta apparatlarda birlamchi boyitish 
va pastki tarnovchalarda mahsulotni qaytadan boyitish operatsiyalarini bajarish 
mumkinligi. 

---

83 
33-rasm.
Konusli separator
1–bo‘tana bo‘luvchi; 2–konussimon xalqa; 3–to‘siq; 4–konus;
5–qisqa ; 6–shturval; 7– ajratkichlar; 8-yig‘uvchi tarnovchalar; 9-metal quti.
Purkovchi boyitmalar titan–tsirkoniyli sochma konlar va ba’zi tub konlar 
rudalarini boyitishda samarali ishlatilmoqda. Ayniqsa 0,1 mm dan kichik 
o‘lchamdagi mahsulotni boyitishda yuqori samaradorlikka erishiladi.
Kamyob metalli sochma konlar rudalarini boyitishda konusli separator (8–
rasm) ishlatiladi. 
Separator ichki tomoniga yaxshilab ishlov berilgan to‘nkarilgan kesik 
konusdan iborat. Ishchi konusning pastki qismida markazga quyuluvchi toraygan 
tarnovchani tashkil qiluvchi qisqa pona 5 lar o‘rnatilgan. Separatorlar ponalarsiz 
ham ishlab chiqariladi. Ishchi konus ustida taqsimlovchi konussimon halqa 2 
o‘rnatilgan bo‘lib, u teshikli halqasimon to‘siq 3 ga ega. Separator bo‘tana 
bo‘luvchi 1 bilan ta’minlangan.
Ishchi konusning ostida boyitish mahsulotlarining chiqishi va sifatini 
boshqarish uchun texnik qurilma o‘rnatilgan bo‘lib, u vertikal yo‘nalishda shturval 
6 orqali harakatlanuvchi ajratkich va vintli uzatmadan iborat. Boyitish mahsulotlari 
yig‘uvchi tarnovcha 8 ga tushadi. Separatorning hamma konstruktiv elementlari 
metal rama 9 ga o‘rnatilgan. 
55 – 60 % qattiq zarrachalarni saqlovchi bo‘tana patrubka yordamida 
konussimon halqa 2 bo‘ylab tekis taqsimlanadi va ishchi konus yuzasiga kelib 
tushadi. Bo‘tana torayuvchi va asta–sekin qalinlashuvchi oqim tarzida pastga 
harakatlanganda mineral zarrachalarning zichligi va o‘lchamiga qarab ajralishi 
sodir bo‘ladi. Ponalar o‘rnatilgan zonaga kirganda bo‘tana bir qator oqimlarga 

---

84 
bo‘linib, konus yuzasidan yarim doira (elpigich) shaklida tushadi. Ajratkichlar 
orqali mahsulotlar yarim doirasi boyitma, oraliq mahsulot va chiqindiga ajratiladi. 
Konusli separatorlar bir yoki ko‘p qavatli (yarus qilib tayyorlanadi (bitta 
apparatda 6 tagacha yarus bo‘lishi mumkin).Ko‘p qavatli separatorlarning pastki 
qavatida yuqori qavatdagi boyitish mahsulotlari tozalanadi. Ishchi konuslar 
asosining diametri 2 yoki 3 m bo‘lishi mumkin. Konuslarning hosil bo‘luvchi 
gorizontga nisbatan qiyalik burchagi 14 dan 20
0
gachani tashkil qiladi.
Torayuvchi oqim printsipi bo‘yicha ishlaydigan apparatlarning afzalligi 
ularning yuqori solishtirma ishlab chiqarish unumdorligiga, sodda tuzilishga 
egaligi, boyitiluvchi har tonna ruda uchun suv sarfining ozligi.
Kamchiligi – pastki tirqishlar kengligini boshqarish qiyinligi, ularni qiyin 
zarrachalar bilan tez – tez yopilib qolishi.