Аsoslari Darslik

Nazorat uchun savollar 
1. Boyitish mahsulotlarini filtirlash nima maqsadda qollaniladi? 
2. Filtrlash jarayoni qanday amalga oshiriladi?
3. Filtrlash jarayonini mohiyati nimadan iborat? 
4. Filtrlash jarayonini mohiyati nimadan iborat? 
5. Quritish jarayonini mohiyati nimadan iborat? 
6.
 Quritish jarayoniga qanday omillar ta’sir qiladi? 
7. Qyultirish jarayonini
 
qanday avfzalliklari bor? 
8.
 
Barabanli quritgichlarning tuzilishi va ishlash tartibi haqida nimalarni bilasiz? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

144 
XI bob. CHANGSIZLANTIRISH JARAYONI 
 
11.1. Changsizlantirish jarayonining nazariy asoslari 
Changsizlantirish – qattiq zarrachali changlarni ventilyator yordamida 
surib ushlash jarayoniga aytiladi. Chang deb o‘z tarkibida qattiq moddaning mayda 
zarrachalarini tutgan gaz sistemalariga aytiladi, chang odatda qattiq moddalarni 
mexanik usullar bilan maydalash, yanchish va bir joydan ikkinchi joyga uzatish 
vaqtida hosil bo‘ladi. Sanoat changlarining o‘lchami 0,001 dan 0,1 gacha bo‘ladi. 
Tutunlar tarkibida o‘lchami 0,3 - 5mkm ga teng bo‘lgan qattiq modda 
zarrachalari bo‘ladi. Tutunlar bug‘ yoki gazlarning suyuq yoki qattiq xolatiga, 
kondensatsiyalanish jarayoni orqali o‘tishdan hosil bo‘ladi. Bundan tashqari 
tutunlar qattiq yoqilg‘ilarning yonishi paytida hosil bo‘ladi. Chang tutun, tumanlar, 
aerodispers sistemalar yoki aerozollar deb yuritiladi. 
Boyitish fabrikalari bo‘limlarida asosan tayyorlash jarayonida texnologik 
changlar paydo bo‘ladi, ular asosan shu qazilma boyliklarining juda kichik 
zarrachalari hisoblanib, havoda muallaq xarakatlanadi. 
Changlar birlamchi va ikkilamchi changlarga bo‘linadi. Birlamchi chang 
bu texnologik va transport dastgohlarida ish vaqtida ajraladigan chang bo‘lsa, 
ikkilamchi changlar bo‘lsa dastgohlarda o‘tirib qolgan changlardir. Ko‘pchilik 
fabrikalarda, ayniqsa quruq usulda boyitish fabrikalarida foydali qazilmalarni qayta 
ishlashning xamma jarayonlari katta miqdorda chang ajralishi bilan olib boriladi. 
Ishlab chiqarish korxonalarida changlar asosan derazalarda, pollarda, metall 
konstruktsiyalarda va dastgohlarda o‘tirib qoladi, bu esa dastgohlarni xizmat 
ko‘rsatish muddatini qisqarishiga hamda moylarning ko‘p miqdorda sarflanishiga 
olib keladi, shuningdek derazaga o‘tirgan changlar ishchi o‘rinlarga tushayotgan
yorug‘likni to‘sadi. Ba’zi mayda dispers zarrachalarda tashkil topgan changlarni 
havo bilan aralashishi natijasida portlovchi aralashma hosil bo‘lishi mumkin. 
Uning hosil bo‘lishi shu aralashmadagi changlarni kontsentratsiyasiga, chang 
zarrachalarining yirikligiga, havodagi kislorodning miqdoriga va boshqa omillarga 
bog‘liq. Shuningdek yirikligi 0,07 – 0,1 mm changli havo portlashdan havli 
hisoblanadi. 
Masalan: 
bunday 
yiriklikdagi 
toshko‘mirning 
havo 
bilan 
aralashmasida changning mikdori 35 – 500 gr / m
3
bulganda portlashga moyilligi 
yuqori bo‘ladi va harorati 700 – 750 
0
S bo‘lganda ham portlash hodisasi yuz 
berishi mumkin. 
Quyidagi jadvalda ayrim foydali qazilmalarni portlashdan xavfsiz bo‘lgan 
kontsentratsiyasi miqdori keltirilgan. 

---

145