Asosiyqism I. Bob. Neft va gaz haqida bilishimiz kerak bo’lgan ma’lumotlar

2.1 Xromatografik tahlil usulining ishlatilishi va afzalliklari.
Xromatografik tahlil usuli oddiyligi, samaradorligi, har tom onlam a universalligi sababli organik va noorganik kimyo, biologiya, tibbiyot, fizika, neft va gazni qayta ishlash ham da boshqa sohalarda turli xil masalalarni, jumladan:
1 ) murakkab organik va noorganik aralashmalami alohida komponentlarga ajratishda;
2 ) o ‘simlik va hayvon organizmida juda kam miqdorda uchraydigan turli m oddalar: vitam inlar, pigm entlar, glukozalar, alkaloidlarni ajratish; neft tarkibidan to ‘yingan va to ’yinmagan uglevodlarni ajratishda, yer p o ‘stlog‘ida kam tarqalgan m oddalar va izotoplarni boyitishda;
3) moddalarni qo‘shim chalardan tozalashda;
4) juda suyultirilgan eritmalarni quyultirishda;
5) moddalarning sorbsiyalanish xususiyati bilan tuzilishi orasidagi bog‘lanishga asoslanib, m olekular tuzilishini aniqlashda;
6 ) moddalarni, ayniqsa, neft va gaz m ahsulotlarini sifat ham da m iqdor tarkibini identifikatsiyalashda;
7) spirt, konyak, vino tarkibidagi aldegidlar, karbon kislotalar, oksikislotalarni aniqlashda;
8 ) oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidgi aminokislotalar va ularning xossalarini aniqlashda;
9) neft va yog‘ tarkibidagi to ‘yingan, to ‘yinm agan uglevodlar ham da karbon kislotalarni aniqlashda ishlatiladi.^[6]
Xromatografiya tahlil usulining afzalliklari:
1 ) eng kam miqdordagi m odda miqdorining (mikrolitr, mikronlitr) ( 1 0 -3, 1 0 - 6 ml) ulushigacha aniqlaydi, ya’ni sezgirligi yuqori;
2 ) universal, ya’ni turli xil funksional guruhli m odda aralashm alarini tahlil qilish m um kin;
3) fizik-kimyoviy xossalari bir-biriga juda yaqin, o ‘xshash m odda aralashmasini tahlil qilish mumkin;
4) modda aralashm alarini kom ponentlarga ajratish, ularni konsentratsiyasini oshirish, selektiv (tanlab ajratish), toza moddalar olish imkonini beradi.
Umumiy xususiyatlari. Xromatografiya usullarining o ‘ziga xos xususiyati ularning universalligida b o ‘lib, turli konsentratsiyalarda olingan anorganik va organik qattiq, suyuq ham da gazsimon m oddalarni ajratish va aniqlashga imkon beradi. Bu usullarning yana bir muhim tomoni shundaki, ular yordam ida xossalari bir-biriga yaqin b o ‘lgan birikmalarni to ‘la va oson ajratish mumkin. Xromatografik tahlil usuli soddaligi, samaradorligi, tanlovchanligi, tezkorligi, shuningdek, uni boshqa fizik-kimyoviy usullar bilan birgalikda avtomatlashtirish mumkinligi tufayli keng tarqalgan Xromatografiya ko'p komponentli aralashmalarni tarkibiy qismlarga ajratish va m oddalarning fizik-kimyoviy xossalarini o'rganish usuli tarzida ko'p ishlatiladi. U murakkab tarkibli suyuq va gazsimon aralashmalari tahlil qilishning samarali usulidir. Bu usulda qattiq moddalar suyuq yoki gazsimon holatga o'tkazilgandan keyin tahlil qilinadi. Xromatografiya usuli faqat kimyoda va biologiyadagina emas, balki fan va texnikaning boshqa sohalarida ham qo'llanilmoqda.^[10]