Asosiyqism I. Bob. Neft va gaz haqida bilishimiz kerak bo’lgan ma’lumotlar

Amalda qo‘llanilishi. Gaz xrom atografiyasining am alda keng q o ‘llanilishi va katta aham iyatga sabab shuki, uning yordam ida murakkab gaz aralashmalaring alohida kom ponentlarini taqqoslab aniqlash va m iqdoriy jihatdan aniqlash mumkin, tahlilni bajarish ko‘p vaqt talab etm aydi va usul yetarli darajada universaldir. Gaz xromatografiyasi preparativ maqsadlarda fizik-kimyoviy tadqiqotlar va boshqa sohalarda q o ‘llanilganda yaxshi natijalar beradi. Gaz xromatografiyasi usuli bilan neft gazlari, kon gazlari, havo, asosiy kimyoviy m ahsulotlar, organik sintez sanoatining mahsulotlari, neft va uni qayta ishlash m ahsulotlari tahlil qilinadi. Gaz xromatografiyasi usullari b a’zi elem entlarning izotoplarini ajratishda ham foyda beradi. Gaz xrom atografiyasidan biologiyada, tibbiyotda, yog‘ochni qayta ishlash texnologiyasida, oziq-ovqat sanoatida, ba’zi yuqori haroratli jarayonlar texnologiyasida foydaniladi. Gaz xromatografiyasidan suyuqliklami xromatografik kolonkada Bug holiga aylantirib tahlil qilish uchun ham foydalanish mumkin. U ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishda ham qo'llaniladi.^[7]
2.3 Spektrometrik tahlil usullari
Mass-spektrometriya tahlil usuli-bu tahlil usuli neft va gaz mahsulotlaridan olinadigan moddalarning sifatini va molekular og‘irligini aniqlashga yordam berishi bilan birga: ultrabinafsha (UB), infraqizil (IQ), yadro magnit rezonansi (YM R) usullarida olingan m a’lum otlarni to ‘ldiradi. M ass-spektrometriya m oddani tekshirishning shu modda massasini (ko‘pincha, massaning zaryadga nisbati m /e ni) va tekshirilayotgan m oddadan olinadigan yoki o'rganilayotgan aralashmada bor bo'lgan ionlarning nisbiy m iqdorini aniqlashga asoslangan. Bu usulda modda mass-spektral asboblar yordamida tekshiriladi. Mass-spektrometriya usuli bilan molekuladagi funksional gruppalar molekulaning qaysi joyida joylashganligini, ayniqsa, molekulaning tashqarisiga joylashgan yon zanjirlarni aniqlash mumkin. Bu usulda tahlil uchun oz m iqdorda ( 1 — 2 milligramm) m odda sarflanadi va qisqa vaqt ichida m a’lum ot olinadi. Tekshirilayotgan m odda gaz, suyuq, qattiq bo'lishidan qat’i nazar, ular past haroratda bug' holatiga o'tkaziladi. So'ngra elektron oqimi bilan molekulaga kuchli zarba beriladi, natijada molekula elektron chiqarib, m usbat zaryadli zarrachaga aylanadi. Bu zarrachalar magnit m aydoniga ta ’sir etib, kollektor orqali hisobga olinadi.
Boshqacha aytganda, mass-spektrometriya gaz holatidagi m oddani chuqur vakuumda ( 1 0 _7 , 1 0 ~ 9 mm. simob ustunida) elektronlar oqimi bilan bombardimon qilib parchalash va hosil bo‘lgan ion-«bo‘lak»larni tahlil qilishga asoslangan. Odatda, elektronlar oqimi energiyasi 50— 70 elektron-volt (ev.) atrofida bo ‘ladi. Bu energiya ionlanish energiyasidan va molekuladagi bogdarni uzish uchun kerakli energiyadan ancha ko‘p. Bom bardimon qilayotgan elektronlar ta ’sirida m oddadan bitta elektron ajralib chiqadi. Bu elektron getero-atomning um umlashm agan juftining yoki q o ‘shbog‘, yoxud arom atik sistemaning bitta elektroni bodishi m um kin. Natijada molekular ion deb ataluvchi kation (M ⁺) hosil bodadi. Hosil bodgan ion (M ⁺) ning m olekular massasi dastlabki organik m oddaning m olekular massasi bilan bir xil bodishi o ‘z-o ‘zidan tushunarli. Shunday qilib, bir vaqtning o ‘zida m oddaning m olekular massasi ham shakllanadi: