Асосий ривожланиш тенденция ва йўналишларини аниқлаб олиш муҳим аҳамият касб этади

 
§ 6.3. Хитой ЭИҲ модели хусусиятлари
Хитой мамлакати – ўзининг ривожланиши, тарихи ва мукаммаллиги, ишбилармонлиги 
борасида фақатгина бизнинг Республикамиз ишбилармонлари учун эмас, балки бутун дунё 
ишбилармонлари учун ҳам сирли бир мамлакат бўлиб қолмоқда. Шу била бирга ҳозирда бу 
мамлакат дунёда иқтисодий ўйғониш ва ривожланиш соҳаларида ҳам муваффақиятга 
эришмоқда. Фикримизнинг далили сифатида шуни айтиб ўтмоқчи эдик – ки Хитойнинг 
ЯММси ҳозирги кунда деярли АҚШнинг ЯММси билан тенглашиб қолганю Бу кўрсатгичга 
эса асрлардирки хеч қайси мамлакат иқтисодиёти яқинлаша олмаган. 
Эркин иқтисодий худудларни ташкил этиш Хитой Халқ Республикасида Хитой 
Коммунистик партияси томонидан 1979 йилнинг ўрталарида кўриб чиқилган. 
Ташкилотчиларнинг фикрига кўра эркин иқтисодий худудлар “ташқи дунёга ойна” бўлиши 
керак эди. Ҳозирги кунда Хитой Халқ Республикасида ташкил этилган эркин иқтисодий 
худудлар дунёдаги энг омадлиларидан бири бўлиб хисобланади. 
Эркин иқтисодий худудлар орқали мамлакатга: капитал, юқори технологиялар, билим, 
бошқариш усуллари кириб келиши ва ўзлаштирилгандан кейин мамлакатнинг бошқа 
худудларида ишлатилиши кўзда тутилган эди. Бундан ташқари: эркин иқтисодий худудлар 
бозор иқтисодиёти механизмини синашга, чет эл фирмалари билан янги алоқалар ўрнатишга 
ва мулкчиликнинг хар хил шаклларини аниқлашда полигон бўлиб хизмат қилиши керак эди. 
Хитой ЭИҲлари учун хос хусусиятлар: 
- хорижий инвестицияларни кўпайтириш; 
- саноатни ривожланишига имкон берилиши; 
- ишлаб чиқаришнинг экспорт учун йўналтириш; 
- хориждан киритиладиган хом-ашёларни хажмини кенгайтириш; 
Бу имтиёзлар натижаси Хитойда ЭИЗлар яхши фаолият юритишига олиб келди. 

---

77 
2008 йилнинг биринчи чорагида Хитой Халқ Республикаси иқтисодиётининг ўсиши 
10,6 фоизни ташкил этди. Умуман олганда 2010 йилга бориб Хитой Халқ Республикаси 
иқтисодиёти АҚШ иқтисодиётига етиб олади деган тахминлартўғрилигига ишонч хосил 
қилсак бўлади. 
Охирги 10 йил ичида Хитой Халқ Республикаси ЯММсининг ўртача ўсиши 10,4 
фоизни ташкил этган. Бу 1978 – 96 йилга қараганда 0,6 фоизга кўп, лекин 1991 – 95 йилга 
қараганда 0,6 фоизга камдир. 1991 – 95 йилларда ЯИМнинг ўртача ўсиши 11 фоизни ташкил 
этган, бу кўрсаткич жахон ўртача кўрсатгичидан (3,4%) анча юқори бўлган. Хитой Халқ 
Республикаси хукумати иқтисодиётнинг “қизиб” кетмаслиги учун уни ривожланишини 
сунъий 8 фоизгача туширишни ржалаштириб чора – тадбирлар кўра бошлади, лекин 10 
фоиздан пастга тушира олмади. Бу ривожланиш айниқса аграр секторни қайти қуриш 
срҳасида бўлиб, ташқи савдо балансининг мисли кўрилмаган даражада ўсишига олиб келди. 
Бу савдо обороти 2007 йилда 2 трлн. 173,8 млрд. АҚШ долларини ташкил этди. Шу билан 
аҳолининг иш билан таъминланиш даражаси ҳам юқорилиги қайд этилмоқда. 798,1 млн. 
ишга яроқли аҳолининг деярли 96 фоизи иш билан таъминланган. Бундан ташқари миллий 
валютанинг қадри ҳам ортиб бориши чет эл инвестициясини жалб қилиш борасида экспортга 
мўлжалланган товарларни ишлаб чиқариш корхона ва ташкилотларнинг кўплаб 
қурилаётгани мамлакат иқтисодий фаолиятида кузатилмоқда. Шу билан Хитой Халқ 
Республикасида иқтисодий ривожланиш модели барқарор бир кўринишга эга эканлигини 
ҳам кўриш мумкин. Лекин шуни қайд этиш лозимки, Хитой Халқ Республикаси ва 
Ўзбекистон Республикаларининг иқтисодий, социал – ижтимоий ривожланиш тамойиллари 
бир – бирига ўхшаб кетади. Масалан ҳар иккала мамлакат ҳам бозор иқтисодиётига 
ўтишнинг революцион йўлини эмас, балки бир неча босқичда ривожланишяъни эволюцион 
йўлини танлаганлиги, ўтказилган ва ўтказиладиган иқтисодий реформаларда давлатларининг 
асосий рефоматор эканлиги ва иқтисодий ривожланишнинг “эсакиратувчи муложа” 
холатидан воз кечганлиги бу икки мамлакатни “Буюк ипак йўли”нинг 1000 йиллик тарихи 
хам ўзаро боғлаб турганлиги билан ўхшаб кетади. 
Ҳозирги кунда Хитой Халқ Республикасида 5 та махсус эркин иқтисодий худудлар 
фаолият кўрсатмоқда. Шулардан учтаси: Шеньчжень, Чжухай ва Шаньтоу Бутун Хитой Халқ 
вакиллари йиғилишининг Доимий комиссияси қарори билан 1980 йилда ташкил этилган 
бўлиб, Гуандун провинциясида фаолият кўрсатмоқда. Ўша йилнинг октябрь ойида Фуцзянь 
провинциясида Самень эркин иқтисодий худудди ташкил этилди. Бешинчи иқтисодий худуд 
бўлиб хисобланган Хайнань провицияси – Бутутн Хитойц Халқ Вакиллари йиғилишининг 7 
– чақириқ 1 – сессияси қарорига асосан 1988 йилнинг апрель ойида ташкил этилган.