Ashyoshunosligi

12.6. Gipsli sun’iy marmarui tayyoriasli
Sun’iy marmar tayyorlash.
Sun’iy marmar manzarali-pardoz- 
bop ashyo, tog" jinslarining tashqi ko‘rinishi va teksturasiga 
o'xshatib tayyorlanadi. Tashqi ko‘rinishi bo‘yicha sun’iy marmar 
oq yoki rangli, bir tusli yoki ko‘p tush, teksturali, naqshli boiishi 
mumkin. Sun’iy marmardagi tasvir va naqsh trafaret bilan tushiri- 
ladi yoki erkin kompozitsiyada bajariladi.
Buning uchun 1 sm2 da 918 teshigi bo'lgan elakdan gips, 
quruq bo‘yoq pigment esa 1 sm2 da 3600 teshigi bolgan elakdan 
o‘tkaziladi. Keyin gips pigment bilan aralashtiriladi. Rangli gipsning 
miqdori turli tuslarda, loyihalangan sun’iy marmar yuzasiga bog£3iq 
holda tayyorlanadi. Agar sariq marmar qora taram-taram yolli 
bo‘Isa. unda asosiy gips aralashmasining rangi sariq boladi.
Bitta sun’iy marmar plitasi (450 g)ni tayyorlash uchun ara- 
lashma sarfx: gips — 86% ni, yelim — 4% ni va pigment — 10% 
ni tashkil qiladi. Gipsni qotirish uchun yelim eritmasi alohida 
tayyorlanadi va umumiy aralashma sarfining 60—70% ini tashkil 
qiladi. Silliq oyna yuzasiga yechiladigarm yog‘och ram ka 
joylashtiriladi.
Keyin marmarga tushiriladigan taram -taram tasvirga qarab 
asosiy quruq gips aralashmasi 5 mm qalinlikda sepiladi . Tasviming 
oraliqdagi yo‘îlariga boshqa rangdagi quruq gips aralashmasi 
joylanadi. Undan keyin aralashma tekislanadi va zichlanadi. Doka
282

---

bilan qoplanadi va yelimli eritma quyiladi. Yelimning shimish 
jarayoni tugagandan keyin doka olinadi. Sunïy marmar namunasi 
qotgandan keyin qolipdan chiqariladi.
Bunday usullar bilan gips asosidagi rangli quruq aralashmadan 
turli tabiiy marmarlarga o‘xshatib namunalar tayyorlash mumkin.
Shuningdek, sun’iy marmar ishlab chiqish usuîiga ko‘ra qay- 
roqlanadigan va issiq dazmolga o ‘xshash asbob bilan tekislanadigan 
turlarga ham bo‘linadi.
Qayroqlanadigan sun’iy marmarlar gips, magnezial bog‘lovchi 
va portlandsement asosida tayyorlanadi. Marmarni tayyorlashda 
bog'lovchilarning quruq aralashmasi pigment bilan qorishtiriladi, 
keyin shit yoki kurakcha usulida joylanadi.
12.7, Pardozbop Terraso pMtkasî
Oq va rangli portlandsement va har turli rangdagi tog‘ jinsiar 
(marmar, lobradorit, granit va shu kabilar) ushog‘idan tayyorlanadi. 
Terrasoplitkalarini tayyorlash texnologiyasi quyidagi jarayonlardan 
iborat:
— tarkiblami tayyorlash, hajm bo'yicha sement-rangli tog‘ 
jinsi ushog‘i nisbati 1:1,5 dan 1:2,0 gacha olinadi. Bo‘yoq talab 
qilingan rangga qarab pigment qo‘shiladi;
— tarkibga kiruvchi ashyolarni aralashtirish, zichlash va ishlov 
berish;
— tekislash, shpatlyovka surtish va silliqlash.
Terraso plitkalari pollami qoplashda va kamdan-kam holatlarda 
ichki va tashqi devorlarni qoplashda ishlatiladi. Bunday plitkaîar 
badiiy mozaikaga o‘xshash bo‘ladi. Ularning yuzalarida ishlov 
berish natijasida rangli tosh ushoqlari hosil qilinadi.
Shakli bo‘yicha terraso plitkalari kvadrat, to ‘g‘ri burchakli va 
burchakli turlarga ajraladi.
Plitka oicham lari: 15x15 dan 50x50sm gacha, qalinligi 2—5 
sm. ïshqalanishda og‘irligini yo‘qotishi 0,10 g/sm 2.
Plitka yuzasi asosi tekislangan va silliqlangan turlarga bo‘linadi. 
Plitka rangi kulrang, turli tog‘ jinslari ushog‘ining rangida boladi.
Plitkaning suv shimuvchanligi 12% dan oshmasligi kerak.
283

---

Ikki qatlamli Terraso plitkasini tayyorlash uchun ulaming quyi 
qatlami qalinligi 20 mm va yuza qatlami qalinligi 15 mm dan 
oshmasligi kerak. Quyi qatlami yirik donali qum qo‘shilgan bikir 
(quyuq) sement qorishmasidan tayyorlanadi va (sementiqum 1:4)
1—2 soatdan keyin terraso qatlami qoplanadi.
Terraso qatlam i uchun m ineral rang beruvchi va oddiy 
portlandsement, oq yoki rangli portlandsement, 0,5—2,0 dan 10— 
12 mm gacha yiriklikdagi rangli m arm ar yoki tosh ushog‘i 
ishlatiladi. 0,5—2,0 mm yiriklikdagi ushoqdan umumiy miqdorga 
nisbatan 50% gacha olinadi. Terraso qorishmasi tayvorlashda 
portlandsement:rangli ushoq nisbati 1:1,5 dan 1:2 nisbatgacha 
ohnadi. Awalo, quruq rangli aralashmani qolipga qulay joylash 
uchun sarflanadigan suv miqdori aniqlanadi. Terraso aralashmasi 
quyi qatlamga joylashtiriladi va plitkaning bezakli qatlami yuqori 
zichlikka ega bo‘lguncha qo‘lda shibbalanadi.
Bir qatlamli terraso plitkasining quyi qatlami qalinligi 20 mm 
va yuza qatlami qalinligi 15 mm.
Yirik donali qum qo‘shilgan bikir sement qorishmasi tayyor­
lanadi (sement:qum 1:3) va qolipga 25 mm qalinlikda joylanadi. 
Undan keyin qotmagan qorishmaga nam tosh ushog'i (qalinligi 
10 mm gacha) sepiladi va u qo‘lda tekis va zich qoplama hosil 
bo‘lgunga qadar shibbalanadi.