Ashyoshunosligi

S o ‘nmagan, % og‘irfigiga ko‘ra
S o ‘ngan ohak-
ning elakdan
Xoraashyo
Kalsiyli
Magneziaili (dolomitli)
o ‘tishi, %
og‘ir!igiga ko‘ra
1-nav 2-nav 3-nav
1-nav
2-nav
3-nav
1-nav
2-nav
Faol
CaO+MgO,
miqdori
kamida:
qo'shilmasiz
90
80
70
85
75
65
67
60
qo'shilmali
65
55
—
60
50
-
50
40
Faol MgO
5
5
5
20 (40) 20 (40)
20 (40)
-
-
So‘nmagan
zarrachalar
miqdori,
kamida
7
11
14
10
15
20
11.2~jadval
Qurilish ohakning ishlatilishi
Ohak tari
Ishlatifish sobasi
So'nmagan
(toshsimon)
1. Maydalangan so'nmagan ohak, so'ngan gidradli ohak,
ohakli qorishma olishda.
2. Avtoklav silikat buyumlari va g'ovakli beton olishda.
3. Qurilish qorishmasi olishda.
4. Bog‘lovchi modda olishda.
5. Ohakbo‘yog‘i tayyorlashda
Maydalangan
so‘nmagan
1. Avtoklav silikat buyumlari va g ‘ovakli beton olishda.
2. Qurilish qorishmasi olishda.
3. Bog‘lovchi modda olishda.
4. Ohakbo‘yog‘i tayyorlashda.
5. Qo'shilma sifatida
So‘ngan gidratli
(pushonka)
1. Avtoklav silikat buyumlari va g‘ovakli beton olishda.
2. Qurilish qorishmasi olishda.
3. ß ogiovchi modda olishda.
4. Ohakbo‘yog‘i tayyorlashda
Gidratli
1. Qurilish qorishmasi olishda.
2. Past markali beton olishda.
3. Silikat g'isht olishda
238

---

xumdonlarda, suv bug£li xona va yuqori bosimli bug‘ qozonlarida 
(avtokiavlarda) kuydiriladi.
Hozirgi vaqtda gipsli bogiovchilami aylanma o‘choqlarda 
pishirish iqtisodiy samaradodikni oshirmoqda. Bunday usul bilan 
nafaqat qurilish gipsi, shuningdek, yuqori haroratda pishiriladigan 
boshqa turdagi gips bogMovchilarni ham pishirish imkoniyati 
tug‘iladi.
Amalda gipsni bosimsiz bug‘ qozonlarda olish usuli keng 
tarqalgan. Po‘lat silindr va tikka o‘qqa o'matilgan qorgichdan 
iborat bolgan qozonga gipsni kukun qilib tuyilgan holatda solinadi. 
Qozonning diametri bo‘ylab to‘rtta isitgich quvur o‘rnat:ilgan. Ular 
sohnayotgan xomashyo gipsni 120— 180°C gacha kuydiradi va 
tayyor mahsulot qozon tagidagi g‘alvir orqali gips yig‘uvchi xonaga 
tushadi.
Ikki molekula suvi bo‘lgan kalsiy sulfatini 120—180°C da 
qizdirganda, u o‘z xususiyatini o‘zgartiradi va tarkibidagi suv asta- 
sekin yo‘qolib, degidratsiyalanadi. Bunda gips toshi 1,5 molekula 
suvni yo'qotib, yarim molekula suvli gipsga aylanadi, bu esa 
quyidagi reaksiya bilan ifodalanadi.
C a S 0 4-2H20=C aS 04" 0,5H 20 + l ,5 H 20
Kuydirish jarayonining davri va haroratiga qarab har xil 
kuydirilgan gips boladi:
ß — gipsi yarim gidrat (quruq muhitda 120—180°C haroratda 
hosil boMadi, odatda, aylanma xumdonlarda va katta qozonlarda 
kuydirib olinadi, markasi G-2—G-7);
a — gipsi yarim gidrat (suvli muhitda 80— 180°C haroratda 
hosil boMadi, odatda, avtoklavda pishiriladi, markasi G —10— 
G —25).
150°C dan yuqori haroratda quruq muhitda kuydirilganda 
kristallsimon ß — yarimgidrat gipsi hosil bo‘ladi. Qurilishda 
ishlatiladigan gips bog£lovchi moddalar, asosan, ß — gips yarim 
gidratdan iborat bo‘ladi, tarkibida og‘irligi bo£yicha 1% gacha suv 
bo£lishi mumkin.
U tez suvni shimisb va qotish xususiyatiga ega. Gips toshini 
tuygandan keyin 185°C haroratda kuydirilganda ham undagi suv
239

---

to‘la yo‘qolmaydi. Bunday gipsni kimyoviy analiz qilib nazariy 
tomondan o‘rganilganda undagi suv miqdorida 0,5 molekula emas, 
balki 1 molekula N 20 borligi isbotlandi. Demak, Ca2CO + 1N20
ning namligi 6,2% ekanligi aniqlandi.
Gipsni suv bilan qorishtirgandan keyin gips zarrachalari gel 
deb ataluvchi yelimsimon holatga aylanadi. Natijada, kolloid 
holatdagi juda tnayda zarrachalardan tashkil topgan gips xamiri 
hosil bo‘ladi va tez sur’atda kristallana boshlaydi.
BogMovchi moddaning suv bilan birikishi — bu ekzotermik 
(issiqlik ajralib chiqish) jarayondir.