Ashyoshunosligi

Rmax —
buzuvchi kuch, k g s/sm 2; 0,98M P a, 
S
—
namuna yuzasi, sm2 — 25 sm2 ga teng.
Siqilishga bo‘lgan mustahkamligi to ‘rtta sinalgan namunaning 
o‘rtacha arifmetik qiymati bilan hisoblanadi.
11.10. Gidravlik bog‘lovchi moddalar
Gidravlik ohak
. Gidratli ohak tarkibida 6—20% gacha tuproq 
bo‘lgan kalsiy va magniyli karbonat tog£ jinslaridan — bo‘r, 
ohaktosh, dolomitlashgan va mergelli ohaktoshni 800—1000°C 
da kuydirib olinadi. Ohaktoshni kuydirish jarayonida uning og‘irligt 
44%, hajmi esa 12—14% kamayadi. Ularga qo‘yiladigan talab 
11.
7- 
jadvalda
keltirilgan. Qurilishda ohak asosida olinadigan ohak-ku! 
bogMovchilari hamda qorishmalar va avtoklavda buyumlar tayyor- 
lashda ishlatiladi. Bunda maydalangan ohak miqdori 10 dan 40% 
gacha bo‘lishi mumkin. BogMovchining quyuqlanishi boshlanishi 
25 daqiqadan keyin, oxiri 24 soatgacha. Gidravlik ohakning haqiqiy 
zichligi 2,2—3,0 g/sm3, o‘rtacha zichligi 500—800 kg/m3.
11.7-jadval
Xomashyo
Gidravlik ohak 
tari
kuchsiz
kiidali
Faol CaO+MgO, %: (gacha)
6 5 -4 0
4 0 -5
Faol MgO, %, kamida (gacha)
6
6
CaO, %, bam iia (gacha)
6
6
Mustahkamlik, M Pa
egilishga
siqilishga
0,4
1,7
1
5
Kimyoviy bog‘larigan namligi, %, kamida (gacha)
2
2
249

---

♦ Portiansement
Portiansement
— bu klinkerni mayda qilib tuyib olingan 
mahsulotdir. Klinker — xomashyo aralashmasini (75% C aC 0 3— 
ohaktosh va 25% gil tuproq) pishgunicha qizdirib, tarkibida kalsiy 
silikat (70—80%), aluminat va alumoferrit fazalari (20—30%) hosü 
bo‘lgandagi donador mahsulotdir. Uni tuyish jarayonida klinkerga 
3-5% miqdorida gips qo£shiladi va u pordlandsementning qotishini
3—5 soatga sekinlashtiradi.
Xomashyo.
0 ‘zbekistondagi sement zavodlarida xomashyo 
sifatida, asosan, ohaktosh va giltuproq ishlatiladi.
Sement klinkerning kimyoviy tarkibi, og‘iriigiga ko‘ra % 
hisobida quyidagichadir: C a O -6 2 -6 8 ; S i0 2—20—24; A L 0 3~
4 -7 ; Fe?0 4- 2 - 6 .
Ilgari aytilganidek, gidravlik bog‘lovchi moddalar ham havoda, 
ham suvda qotish xususiyatiga egadir. Bularga portlansement va 
uning turlari hamda gidravlik ohak kiradi. Bulardan tashqari, 
toshqollar, kullar, tabiiy tog‘ jins va moddalari asosida olingan bir 
qancha gidravlik boglovchi moddalar ham kiradi.
Bu bog‘lovchi moddalar tarkibida kalsiy silikat, kalsiy aluminat 
va kalsiy ferritlaming borligi, ularga gidravlik xossalami beradi.