Ashyoshunosligi

Ohakni tashish, saqlash va uni ishlatish. 
G ‘isht va toshdan 
devor terishda, suvoqchilikda ohak qum, ohak-toshqol va ohak- 
sement qorishjnalari ko‘p ishlatiladi. Ammo, ohakü qorishmalami 
doimiy narn ta’sir etadigan joylarda, poydevorlar hamda ko‘p qavatli 
uy devorlarini qurishda ishlatish mumkin emas. Ohak, asosan, 
silikat betonlar, g‘ishtlar va boshqa bug‘ qozonida qotiriladigan 
(avtoklav) buyumlar uchun boglovchi ashyo hisoblanadi.
0 ‘rta Osiyoda ohak XIX asrning o‘rtalarida juda kam ishlatilgan 
bo‘lib, qurilishda, asosan, havoda qotadigan boglovchi ashyolardan 
soz tuproq bilan ganch ko‘p tarqalgan. Ohak ishlab chiqaravchi 
yirik zavodlar ilk bora Jizzax va Quvasoyda 1930-yilda qurildi.
Qurilish ohak xillari va nav (sort) ko‘rsatkichlari quyidagi 
11.1-jadvalda
keltirilgan.
Kaustik magnezit yoki dolomitni aylamna xumdonlarda 750— 
850°C haroratda kuydirib magnezial havoyi boglovchilar olinadi.
Kaustik magnezit oddiy suvda qotmaydi. Uni xlorh magniy 
MgCl2.6H20 eritmasi bilan aralashtirganda Mg(ON)2 va 3MgO 
MgCl2 lami hosil qihb, asta-sekin qota boshlaydi.
Kaustik magnezit qorishmasi quruq sharoitda tez qotadi. 
Quyuqlanishining boshlanishi 20 daqiqadan keyin, oxiri 6 soatga- 
cha. Magnezial bog‘lovchining siqilishdagi mustahkamligi 
60-100 MPa ga teng.
11.3. Gips bog‘Iovchi moddalar
Tabiiy gipsli tosh jinslarini 120—180°C da kuydirish natijasida 
olingan moddalar ana’naviy mineral bogMovchi hisoblanib, 
insoniyatga bir necha ming yildan beri ma’lumdir.
Havoyi bog‘lovchi moddalar olishda xomashyo sifatida tabiiy 
tog‘ jinslari (gipsli tosh jinslari, angidrit) hamda tarkibida kalsiy 
sulfat bolgan ishlab chiqarish chiqindilari (fosfogips, borogips, 
oltingugurt ishlab chiqarishdagi chiqindilar) ishlatiladi.
Gips bogiovchi moddalar uch xil usulda ishlab chiqariladi:
gips toshini raaydalab tuyish va kuydirish; maydalab, kuydirib, 
so‘ng tuyish; gips toshini maydalab, yuqori bosimli suv bug‘ida 
ishlov berish va quritib, tuyish; gips toshini, asosan, aylanma
237

---

11.1-jadval