Ащоли статистикаси

4.4. Бир ёшдан ошган аҳолининг вафоти 
Маълумки, аҳоли орасида бир ёшга етмаган болалар сони қанчалик кўп 
бўлса, бошқа ҳолларда эътиборга олмаган ҳолда вафот этиш коиффиценти 
шунчалик юқори бўлади. Шунинг учун бир ёшга етмаган болалар ва бир 
ёшга етган шаҳсларнинг вафот этиш коэффициентларини алоҳида-алоҳида 
ҳисоблаш лозим. 
Умумий вафот этиш коэффициентига ўхшаб, бир ёшдан ошган 
аҳолининг вафот этиш коэффициенти аниқланади: 
Туғилиш, умумий ва бир ёшга етмай вафот этганлар кўрсаткичлари 
бўлса, бир ёшдан кейин вафот этганларнинг вафот этиш коэффициентини 
аниқлаш мумкин: 
Бир ёшдан ошган аҳолининг ўртача сонини аниқлаш учун ўртача аҳоли 
сонидан бир ёшга етмаган аҳолининг ўртача сони айирилади. Бунда шуни 
ҳисоблаш керакки, шу календарь йилида туғилганларнинг 2/3 қисми шу 
йилнинг ўзида вафот этади. Шундай қилиб, йиллик туғилганлар сонида 
аҳоли орасида бир ёшга етмай яшаётганлар сони: 
Шундан бир ёшдан ошганларнинг ўртача сонини ҳисоблаймиз: 
ва бир ёшдан ошганларнинг вафот этиш коэффициенти: 
Туғилишдаги ўзгаришларни ва гўдаклардаги вафот этиш даражасини 
ҳисобга олган ҳолда бир ёшдан ошганлар орасида вафот этиш коэффициенти 
қуйидагича кўринишга эга бўлади: 
4.5. Коэффициентларни андозалаш 
Қатор демография коэффициентлар (туғилши, вафот этиш, махсус 
туғилиш ва бошқа)ни мамлакатлар, синфлар, машғулотлар бўйича ва касби 
бўйича, шаҳар ва қишлоқ, вафот этиш сабаблари ва бошқа бўйича 
солиштирилганда улар солиштирилаётган гуруҳларнинг ёш таркибига 
боғлиқлигини унутмаслик керак. 
Масалан, аҳоли шу гуруҳи ёшнинг вафот этиш коэффициентига боғлиқ 
эканлиги эътиборга олинмаса, бир ҳолатда ошириб, бошқа ҳолларда эса 

---

14 
фарқларни кўринтирмай юборади. Аҳолининг айрим гуруҳлари бўйича 
умумий вафот этиш, туғилиш, маҳсус туғилиш кўрсаткичларини 
салиштириш учун коэффициентларни андозалашдан фойдаланишга тўғри 
келади. 
Бир ҳил ёш таркибида ёшлар коффициентлари билан тортиш 
натижасида олинган коэффициентларни андозаланган коэффициентлар деб 
аталади. Коэффициентларни андозалашнинг уч тури мавжуд: бевосита, 
билвосита, тескари ва тескари. 
Тўғри усулнинг моҳияти шундаки унда барча гуруҳлар учун 
коэффициентни аниқлаш, маьлум бўлган ёш коэффициентини аҳолининг 
умумий ёши бўйича вазнларга жавоб беради (аҳоли ёшини қандайдир андоза 
бўйича ёшларга ажратиш). 
Билвосита усулнинг моҳияти, унда шу гуруҳ. аҳолиси вафот этиш 
коэффициенти, шу гуруҳ аҳолининг ёши бўйича тақсимоти тортилган вафот 
этиш коэффициенти билан солиштирилади. Олинган натижа умумий 
аҳолининг ёши бўйича вафот этиш даражасига кўпайтирилади (андоза): 
Тескари усулнинг моҳияти шундаки, унда эътибор кутилаётган аҳоли 
(маълум ёшлар бўйича) сонининг олишига қаратилади. 
Андоза бўлиб, шу территория бўйича аввалги йиллардаги мамлакат 
бўйича ёки бошқа мамлакат бўйича ёш таркиби, вафот этиш олинади. 
Шу мақсадда ҳар ёшда ўлганлар сони вафот этишнинг ўзига мос келувчи 
ёш кўрсаткичларига бўлинади. Ёши бўйича кутилаётган сонлар йиғиндиси
аҳолининг умумий «кутилаётган» сонини беради. «Кутилаётган» аҳоли сони 
билан амалдаги аҳоли сони орасидаги фарқ умумий вафот этиш 
коэффициентини андозани, кутилаётган ёши амалдаги аҳоли сонини 
кўпайтирилади. Олинган натижа вафот этиш коэффициенти бўлади. 
 Андозалашнинг бу тури аҳоли ёш таркиби ҳақидаги маълумотларни 
талаб этмайди, фақат вафот этгандагина ёш таркиби ҳақидаги маълумотлар 
бўлса бас. Шуни назарда тутиш керакки, андозали коэффициентлар фақат 
таққослаш учун ярайди. Бинобарин бунда солиштиришларни шундай амалга 
ошириш мумкинки, агар улар битта стандартдан фойдаланиб ҳисобланган 
бўлса. Агар бевосита вафот этиш ва бошқа кўрсаткичларни билиш лозим 
бўлса, одатдаги кўрсаткичларни ишлатши керак бўлади (андозасиз).