Ащоли статистикаси

7.2. Аҳоли такрор пайдо бўлишининг ҳақиқий коэффициенти. 
Авлод узунлиги. Аҳолининг икки марта кўпайиш даври 
Аҳолининг такрор пайдо бўлиш даражаси ва тавсифини табиий ўсиш 
коэффициенти эмас, балки такрор пайдо бўлишнинг ҳақикий коэффициенти 
ёки прогрессивлик коэффициенти ифодалайди. 
Аҳолининг такрор пайдо бўлиши режими билан боғлик бўлган қатор 
бошқа кўрсаткичлар ҳам мавжуд, масалан, авлод узунлиги, аҳолининг икки 
марта кўпайиши ва бошқалар. 
Ҳақиқий коэффициент аҳоли такрор пайдо бўлшиининг мавжуд режимга 
тўғри келади ва у
аҳолининг жинсий ва ёш таркибида юз бераётган 
ўзгаришларга боғлиқ эмас. Ҳақиқий коэффициент шундай кўрсаткички у 
барқарор аҳолининг табиий кўпаиши коэффициенти бўлиб, такрор пайдо 
бўлишнинг ҳозирги режимига жавоб беради ва уни қуйидагича ифодалаш 
мумкин: 

---

27 
Бу тенгламадан коэффициентини аниқ формуласини олиш мумкин эмас, 
шунинг учун у икки ”синаб кўриш” ва унинг кетидан интерполяция қилиш 
орасида. Шу билан бирга коэффициент график усулида ҳам аниқлаш, ёки 
статистикада медианани аниқлаш учун қўлланиладиган формулани қўллаш 
мумкин: 
Бу ерда: а — пастки чегара; 
в — бирдан юқори бўлган катталик; 
с — бирдан катта бўлган ва кичик бўлган сонлар орасидаги фарқ; 
i — интервал оралиғи. 
Масалан, К=16%
0
1,007ни беради. 
К=20%
0
0,8911га беради. 
М =16 + —— 4 = 16,241 
116 
Аҳолини такрор пайдо бўлинишинг ҳақиқий коэффициентини бошқа 
йўл билан ҳам олиш мумкин. Бунда авлод уруғлиги ва аҳоли такрор пайдо 
бўлишининг нетто коэффициенти ҳақидаги маълумотларга эга бўлиш 
мумкин: 
Аҳолини кенгайган такрор ишлаб чиқаришда R >1 бўлса, ҳақиқий 
коэффициенти дан катта, оддий такрор ишлаб чиқаришда К
п
=1 бўлса, 
ҳақиқий коэффициенти га тенг бўлади;қисқарган такрор пайдо бўлиш агар 
R
|
<1 бўлса, ҳақиқий коэффициент «0>дан кичик бўлади. 
Авлод узунлиги ота-оналар авлодининг уларни болалари билан 
алмштириш учун қанча ўртача вақт (давр) кераклигини ифодалайди. Авлод 
узунлигини яна қиз бола туғилганда онасининг ўртача ёши сифатида ҳам 
аниқлаш мумкин. Аёл аҳоли учун авлод узуилиги 30+2 йил орасида 
тебранади, эркак аҳоли учун эса, у бирмунча кўпроқ: 
Бу еода: Т — авлод узунлиги; К аҳолининг табиий кўпайиш 
коэффициенти. Аҳолининг 2 марта ортиш даври қуйдаги тенгламалардан 
олинади: 
Бу ерда: е — натурал лргарифм асоси; 
К- аҳолининг табиий кўпайиш коэффициенти. 
Аҳоли ёш таркибининг ўтувчи ўзига ҳос ҳусусиятларининг таьсирини 
йўқотиш учун одатдаги коэффициентдан кўра, аҳолини такрор пайдо 
бўлишининг ҳақиқий коэффициентини олган маъқул.