Асадуллаев М. М., Асланова С. М. Асаб касалликлари пропедевтикаси

Даволашнинг давомийлиги. 1,5-2 ой давомида зўр бериб даволаш, хуружлар бутунлай тўхтатилди, касаллик енгилди ва хуружлар энди ҳеч қачон қайталанмайди, дегани эмас. Одатда, бу босқичда даво тўхтатилса (фақат бемор ёки унинг қариндошлари хоҳиши билан), хуружлар қайталаб, тезлашибгина қолмасдан, балки даволаш бошланган даврдагига нисбатан қийинлик билан тўхтатилади. Беморга даволаш узоқ вақт, 3-5 йилга чўзилишини айтиш керак. Бу вақт давомида дорилар миқдори (одатда камайтириш томонга), ҳатто дориларнинг ўзи ҳам ўзгариши мумкин, лекин даволаш албатта давом этиши керак. Даволашнинг биринчи ойлари давомида беморнинг хуружлари йўқолиши, кўпинча ЭЭГ да тутқаноққа хос белгилар йўқолгани билан дард тузала қолмайди.
Тутқаноқ билан касалланган беморни даволашни тўхтатиш даволовчи врач учун жуда ҳам катта масъулият ҳисобланади. Бунда фақат хуружларнинг узоқ вақт йўқлигини эмас, балки беморнинг руҳий холати анча яхшиланганини ва айниқса қайта текширувларда ЭЭГ - манзаранинг турғун ижобий динамикаси ёки тўлиқ меъёрга келганини эътиборга олиш керак. Бошқа кўрсаткичларнинг ижобий динамикаси ҳам эътиборга олинади.
Тутқаноғи бор бемор узоқ вақт бир жойда даволаниши зарур, даволаш бир меъёрда давом этишни талаб қилади, масалан, бемор бир поликлиниканинг ўзида ёки янги турар жойга бошқа район ёки шаҳарга кўчганда даволовчи врачнинг ўзгаришини олайлик, бунда ҳаммага маълум бўлган нарсани эслаб ўтиш керак: тутқаноққа қарши бирорта дорини бирданига бошқасига алмаштириш патологик жараённи декомпенсация қилиши мумкин.
Даво турини ҳар бир шахсга нисбатан алоҳида танлаш зарурлигини исботлаб ўтиришнинг хожати бўлмаса керак. Бир беморда яхши таъсир кўрсатган даволаш схемаси, бошқа беморда ҳар хил сабабга кўра умуман бефойда бўлиши мумкин. Дориларнинг ўзаро номутаносиблиги, ҳар хил бошқа касалликлар ёки ҳомиладорлик билан боғлиқ бўлган у ёки бу дори моддани қўллашга монеълик бўлган ҳолларини айтиб ўтиш мумкин.
Д а в о л а ш у с у л л а р и. Психологик адаптация, кўпчилик беморларнинг ўзлари ва уларнинг қариндошлари тутқаноққа мубтало бўлганидан жуда ор қиладилар. Врач тутқаноқни эмас, балки тутқаноқ билан касалланган беморни даволаётганини яхши билиши керак. Кўпчилик тутқаноқ мия касаллиги эканлигини билади. Кўпчилик беморлар тутқаноқ сабабли ишлай олмайдилар (одатдаги, ўзлари ўрганган, моддий жиҳатдан таъминлайдиган). Масалан, автотранспорт ҳайдовчилари, учувчилар, дарё, денгиз транспорти ишчилари, ўқитувчилар, артистлар ва бошқалар. Врач беморни тинчлантириши, тўғри, узоқ даволанганда тахминан 75% ҳолларда тузалиб кетиши мумкинлигини тушунтириши шарт.
У м у м и й т а р т и б. Бемор учун экстремал ҳолатлар доираси кескин чекланилади (қаттиқ иссиқ, кучли совуқ, оғир жисмоний меҳнат, совуқ, тез-тез асаб бузилиб туриши ва бошқалар). Шунга қарамай, бемор ҳаётида ўрганган кўп нарсаларга рухсат берилади.
О в қ а т л а н и ш т а р т и б и. Аччиқ ва шўр таомлар мумкин эмас, суюқлик ичиш бир оз чекланади. Ҳар қандай спиртли ичимликлар(айниқса, пиво)ни ичиш умуман мумкин эмас. Қаҳва ва аччиқ чойни камроқ ичиш керак.
4. Офтобда жуда исиб кетишдан сақланиш лозим.
5. Ухлаш ва дам олиш тартиби. Ухлашга ҳар доим бир вақтда ётиш лозим. Тўйиб ухлаш керак.
Ф а о л ҳ а ё т т а р з и. Ҳаракат фаоллиги ва ижобий ҳис-туйғулар хуружлар ривожланишини тўхтатади деб ҳисоблашади.
Дори-дармонлар билан даволаш
а) ҳозирги вақтда шайтонлашга қарши дори воситаларининг бир марталик ва кунлик миқдори тана вазнининг 1 килограммига нисбатан ҳисобланади. Бинобарин, даволашни бошлашдан олдин беморни касаллик тарихи ёки амбулатор картасидан олинган натижа ёзиб қўйилади.
Бир марталик ва кунлик дозани ҳисоблашда беморнинг ёши маълум аҳамиятга эга. Болаларда алмашинув жадаллиги юқори, шунинг учун, дори воситаси тез элиминацияга учрайди, яъни организмдан чиқариб ташланади. Шунинг учун кундалик миқдор болаларда катталарникига нисбатан бир оз юқори бўлиши лозим (тана вазнининг 1 кг га). Қарияларда модда алмашинуви бир оз суст бўлади, демак кундалик миқдор камайтирилади.
Тутқаноғи бор беморларни даволовчи кўпчилик мутахассислар даволаш жараёнида фақат шайтонлашга қарши битта воситани унинг кундалик энг маъқул миқдорини секин-аста аниқлаб оладилар. Шу препарат билан даволаш натижа бермаса ёки беморнинг организмига ножўя таъсир кўрсатса бошқа препарат буюрилади. Даволаш жараёнида бир вақтнинг ўзида 2 ва ундан кўп тутқаноққа қарши дори буюриш нотўғри ҳисобланади. Лекин сўзсиз шундай қилиш керак деб ҳисобламаслик керак ва баъзи ҳолларда уни инкор қилинади.
Қуйида биз тутқаноққа қарши дориларнинг баъзиларини айтиб ўтамиз.
Шайтонлашга қарши асосий восита фенобарбитал ҳисобланади. Унинг тутқаноққа қарши таъсирини 100% деб олинади. Қолган ҳамма воситаларни таъсири унга нисбатан суст бўлиб, уни «фенобарбитал коэффициенти» деб баҳоланади. Масалан, дифенинда бу коэффициент - 0,5 бензоналда - 0,5 карбомазепин (финлепсин, тегретал)да 0,25, суксилепда 0,2 ва ҳоказо.
Тутқаноқнинг комплекс терапиясида пантогам қўлланилади, бир қатор ҳолларда у яхши таъсир кўрсатади. Ҳаммага маълум бўлган диакарб фақат сийдик ҳайдайдиган таъсирга эга бўлиб қолмай, тутқаноққа ҳам қарши даво таъсирини кучайтиради. Сўнгги йилларда янги модда - ламиктал пайдо бўлди, таъсир қилиш механизми бошқа шайтонлашга қарши воситалардан фарқ қилади. Унинг самарадорлиги ҳақида гапиришга ҳали эрта, чунки уни қўллаш тажрибаси кам (дори анча қиммат);
б) тутқаноққа қарши моддаларнинг қўшимча таъсири белгиларини даволаш. Баъзан хуружни тўхтатиш учун шайтонлашга қарши дори воситаларнинг бир маҳаллик катта кунлик миқдори қўлланилади. Бунинг оқибатида қўшимча таъсир белгилари пайдо бўлиши мумкин. Бу белгиларини йўқотиш учун, хусусан, поливитаминлар қўлланилади. Беҳоллик, уйқучанликда кофеин, ацефен, сиднокарб ва бошқалар буюрилади.
Доривор воситаларни узоқ вақт давомида катта миқдорда қабул қилиш оқибатида қўшимча таъсирлар пайдо бўлганда, шайтонлашга қарши дорилар тўхтатилади ва махсус даво буюрилади;
в) кўпчилик ҳолларда тутқаноқ, бош мия шикастланиши натижасида, бош миянинг инфекцион касалликларини бошидан кечирган одамларда гипертензион - гидроцефал синдром шаклланганда ривожланишини эсда тутиш керак. Шунинг учун тутқаноқни даволашда кўпинча дегидратация қўлланилади (диакарб, глицерин ва бошқалар).
г) дисфорияни йўқотиш. Тутқаноқни даволаганда баъзи ҳолларда дисфорияларни йўқотишга тўғри келади. Дисфориянинг юмшоқ турларида бензодиазепинлар (феназепам, сибазон) қўлланилади; дисфориялар ва ҳуш бузилишларида (қўзғолиш, ғазаб тажовузкорлик билан) фенотиазинлар тайинланади - аминазин, трифтазин, левопромазин ва бошқалар тайинланади; депрессия устунлик қилган дисфориялар амитриптилин, илизин билан тўхтатилади; аффектив зўриқиши, галлюцинатор - пароноид ҳолатлар билан кечадиган дисфорияларда бутирофенонлар - алоперидол, трифлуперидол буюрилади.
д) уйқу тутқаноғида карбомазепин, (тегретол, финлепсин), дифенин танлов моддаси ҳисобланади.
8. Даволашнинг жарроҳлик усуллари. Одатда, касаллик узоқ давом этмаган (одатда 3-5 йил), иккиламчи эпилептик ўчоқлар шаклланмаган ҳолларда эпилептик ўчоқ олиб ташланади.
Тутқаноқ статусини даволаш. Энг таъсирчан восита седуксен ҳисобланади, уни мушак орасига ва венага юборилади.
Тутқаноқ статуси бор беморларни касалхоналарнинг реанимация бўлимларига ёки махсус нейрореанимацион бўлимларга ётқизиш шарт, зарур бўлганда, жумладан, ўпканинг сунъий вентиляцияси, юрак фаолиятини, қон босимини стабил ушлаб туриш учун реанимацион тадбирнинг тўлиқ комплекси ўтказилади.
Фитотерапия ва гомеопатия. Эпилепсияни даволашда охирги йилларда гомеопатия ва фитотерапия (хусусан, пассифлора экстракти, илдизи дамламаси; ўтлардан мураккаб, 20 дан ортиқ компонентлардан тузилган йиғмалар) кенг қўлланилмоқда. Бироқ бу даволаш усуллари натижалари биз кўриб чиққан адабиётларда ёритилмаган, ҳар ҳолда тутқаноқ бош миянинг оғир касаллигидир, уни даволашда биринчи галда патогенез, текширилган ишончли дори воситалари ва уларни қўллаш усулларини ҳозирги замон талабида билиш зарур.