Arxitekturaviy kompozitsiya asoslari

1. Fazoviy m u h itn in g fizikaviy va m e’moriy m a ’nolarida qanday farq bor?
2. Ochiq m uhit q an d ay unsurlar vositasida tashkil etiladi?
3. U nsurlarning konstruktivligi nimada?
4. Sterjenlar nim a? U larn in g badiiy hamda konstruktiv im koniyatlari
nimalardan iborat?
5. Yuzali unsurlar nim a? U larning badiiy ham da konstruktiv
im koniyatlari nim alardan iborat?
6. Hajmiy unsurlar nim a? U larning badiiy ham da konstruktiv
im koniyatlari nim alardan iborat?
O chiq muhit bo‘yicha rasmlar
80-rasm . Buxorodagi Labi H ovuz majmuasi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M a ’ruza rejasi. Kompozitsion tahlilning maqsadi va vazifasi. Bajarish tarti- 
bi, usullari hamda vositalalari. Vazifani bajarish uchun kerak boMadigan ashyolar.
M a ’ruza. Ilmiy tadqiqotning asosan ikki uslubi mavjud: sintez va ana- 
liz. Sintez - tadqiq etilayotgan obyektlami jam lab, um um iy xulosa chiqa- 
rishdan iborat. Analiz - tadqiq etilayotgan obyektni h ar taraflama, har bir 
tomoni bo‘yicha xulosa chiqarishdir. Bajariladigan vazifada biror tanlangan 
m e’moriy inshootning kompozitsiyasi tahlil etiladi, y a ’ni analiz qilinadi. 
Talaba o‘tgan vaqt mobaynida arxitekturaviy kompozitsiya b o ‘yicha egalla- 
gan tushunchalarni (tekislik, yuza, metr, ritm, kontrast va boshqalarni) 
muayyan inshootda topishga harakat qiladi. lzlanish natijalarini grafik usulda 
qayd etish vazifaning mohiyatini tashkil etadi.
Kompozitsion tahlil shakllaridan biri “ m e’m oriy (arxitekturaviy) su­
rat” dir. Me'moriy surat inshootning eng xarakterli k o ‘rinishlaridir. In­
shoot to ‘g‘risida to‘laroq tasaw u r necha qarash nuqtalaridan hosil etilsa, 
m e’moriy surat soni ham shuncha bo'ladi.
Misol aytaylik. Afina akropolidagi Parfenon ibodatxonasining me’moriy 
surati bitta. U burchakdan qaralganda hosil bo‘ladi. Shunda Parfenonni ham 
old—asosiy tomoni, ham yon—uzun tomoni ko‘rinadi. Yonidagi Erex- 
teyon ibodatxonasi esa kamida uch m e’moriy suratga ega: old—asosiy tarz 
tomonini va orqa qismining yon tomonlaridagi boshqa - boshqa tuzilishga ega 
peshtoqlarni ( portiklarni) ko‘rish uchun kamida u ch joyga o ‘tish kerak 
b o ‘ladi.
Vazifada tahlil etilayotgan inshootning asosiy m e ’moriy suratlari sxema 
tarzda chiziladi.
1-vazifa.
M E ’MORIY IN SH O O TN IN G K O M P O Z IT S IO N TAHLILI
Inshootning tarzi, tarhi va umumiy ko‘rinishi asosida analitik tahlil 
bajariladi.
Vazifa maqsadi: m e’moriy asar bilan obdan tanishiladi va uning kom ­
pozitsion (frontal, hajmiy, fazoviy) turi aniqlanadi. Kompozitsion tahlil
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

asosan grafik usulda bajariladi hamda annotatsiya (qisqa tunushtirish xati) 
yoziladi.
Inshootning tarzi, tarhi va umumiy ko‘rinishidagi metrik va ritmik qa- 
tor qonuniyatlarini aniq ajratish, har bir qatorni to'xtatish usulini alohida 
ifodalash zarur. Hajmlarda kichiklarining kattalariga bo'ysunishi, ulaming 
kompozitsion o ‘qi ko'rsatiladi.
Annotasiyada inshootning nomi, qachon va qayerda qurilganligi va 
boshqalar ko‘rsatiladi. Chizmalaming masshtablari qog‘ozda joylashtirilishiga 
qarab talaba tom onidan aniqlanadi. Vazifa uchun kerakli narsalar; 55x75 
yoki 40x60 sm o ‘lchamIi oq qog‘oz, flomaster, qalam.