Архегонийли ва гулли ўсимликлар бўйича амалий машғулотлар

Mavzuning maqsadi: Oilalarga mansub o‘simlik-larning anatomo-morfologik tuzilishini, ko‘payishini, turlar sonini, tarqalishi va ekologiyasini, tizimda tutgan o‘rnini, muhim vakillarining ilmiy (lotincha) nomlarini va ahamiyatini o‘rganish.
Kerakli jihozlar: Gerbariylar, o‘simliklar aniqla-gichi, rasmlar, jadvallar, fiksatsiya qilingan gullar, lupa, pintset, preproval nina va boshqalar.
Nazariy tushuncha: Bu oilaning 120 ta turkumi va 1000 ga yaqin turi ma`lum bo‘lib, ular Yer sharining subtropik mintaqalarida tarqalgan. Oila vakillari bir yillik va ko‘p yillik o‘rmalab o‘suvchi o‘t o‘simliklar, ba`zan (tropik va subtropik mintaqalarida) liana, buta va kichik daraxtlardir. Poyasi (palaklari) dag‘al tuklar bilan qoplangan, ko‘pincha ichi kovak bo‘ladi. Barg qo‘ltig‘idagi gajaklar oddiy yoki murakkab tuzilishiga ega. Barglari oddiy, butun, o‘yilgan yoki patsimon qirqilgan, yon bargchasiz, poyaga ketma-ket joylashgan. Gullari to‘g‘ri, bir yoki ikki uyli o‘simliklar, barg qo‘ltig‘idagi guli yakka yoki to‘pgul hosil qiladi. Gulqo‘rg‘oni murakkab 5 a`zoli. Kosacha barglari o‘zaro qo‘shilgan 5 tishchali. Gultojibarglari ham o‘zaro birik-kan qo‘ng‘iroqsimon, kamdan kam erkin holda joylashgan. Changchilari 5 (3)ta, shulardan 4 tasi ko‘p turkumlarida ikkitadan juft bo‘lib, qo‘shilib o‘sadi, bittasi erkin qoladi. Urug‘chisi ko‘pincha uchta meva bargchaning qo‘shilib o‘sishidan hosil bo‘lgan. Tugunchasi ostki, uch uyali va ko‘p urug‘kurtakli. Mevasi yirik, soxta, rezavorsimon qovoq meva, yoki ko‘sakcha.
Ahamiyati: Qovoqdoshlar oilasining ko‘pchilik vakillari oziq-ovqat, yem-xashak, dorivor va manzarali o‘simliklar sifatida foydalaniladi. Oziq-ovqat sifatida qadimdan ekib o‘stirib kelinayotgan qovun, tarvuz, bodring, qovoq kabi o‘simliklar inson hayotida katta ahamiyatga ega. Ayrimlarining (qozon yuvgich) mevasi tolali bo‘lganligidan mochalqalar tayyorlanadi va xonadonlarda qozon yuvgich sifatida ishlatiladi. Uning urug‘i tarkibida 25-42% yog‘ bo‘ladi. Uni ovqatga ishlatish mumkin. Suvqovoqning mevasini ichi bo‘sh bo‘lganligidan suv tashish va donlar solib qo‘yishda foydalaniladi. Suvqovoqning mayda mevalaridan esa nosdonlar tayyorlanadi.





20-rasm. Ekiladigan bodring. 1-poyada(palakda), gul, barg, va gajjaklarning joylanishi; 2-changchi gul; 3-urug‘chi gul; 4-mevasi;
5,6-changchi va urug‘chi gullarining diagrammasi