Архегонийли ва гулли ўсимликлар бўйича амалий машғулотлар

Kerakli jihozlar: gerbariylar, o‘simliklarning aniqla-gichi, rasmlar, jadvallar, fiksatsiya qilingan gullar, to‘pmevalar, ildiz mevalar, urug‘lar, lupa, pintset, preproval nina va boshqalar.
Nazariy tushuncha: Bu oila 80 ta turkum va 2000 dan ortiq turni o‘z ichiga olib bir yoki ko‘p yillik o‘t, chala buta, buta ba`zan tropik mintaqalarda uchray-digan kichik daraxt o‘simliklardir. Oilaning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri, urug‘larning perspermli va mur-takning bukilgan holda, ya`ni kampilotrop bo‘lishdir. Barglari oddiy butun poyaga qarama-qarshi joylashgan, yonbargchasiz, ba`zan pardasimon yon-bargchalidir. To‘pgullari ko‘pincha dixaziy tipida bo‘lib, ba`zan yakka holida bo‘lishi ham mumkin. Gullari to‘g‘ri 5 a`zoli, 2 jinsli. Gul qo‘rg‘oni murakkab, gulkosa va gultojibarglarga ajralgan, ba`zan oddiy, changchilari 5–10 ta, urug‘chisi 1–4 yoki 5 ta meva bargchalarining birikib o‘sishidan hosil bo‘lgan. Tugunchasi ustki, bir uyali. Urug‘kurtak ko‘p sonli. Mevasi ko‘pincha tishchalar yoki pallalar bilan ochiladigan ko‘sakcha, ba`zan yong‘oqcha yoki rezavor mevadir.
A
hamiyati: Bu oila vakillari orasida manzara beruv-chi o‘simlik turlari uchraydi. Ulardan bir qancha navlar yetishtirilib chiqarilgan. Ular o‘zining ajoyib ko‘rinishi tufayli ko‘pdan beri ekib o‘strilib kelin-moqda. Etmak o‘simligining ildizi tarkibida saponin deb ataluvchi modda uchraydi. Undan ko‘pik hosil qilishda, nisholda, holva va boshqa mahsulotlar tayyorlashda foydalaniladi. Shuningdek, jun gazla-malarni yuvishda ham ishlatiladi.


16-rasm. Yulduzo‘t. 1-Dixatomik shoxlangan gulli novda; 2-gulli novdaning pastki qismi; 3-ururchi; 4-gultojibargi; 5-changchilar va urug‘chi; 6-kosachabargi
Ishni bajarish tartibi va topshiriqlar:

1. 
   Gerbariylardan foydalanib oilaning muhum vakillari bilan tanishing, ularning farq qiluvchi morfologik belgilarni o‘rganing.
   
2. 
   Oilaning keng tarqalgan turlaridan biri etmak (bex), Yulduz o‘tni alohida ajrating. Uning poyasiga, barglarning joylanishiga, shakliga gulqo‘rg‘onning tuzilishiga, changchilar soniga, urug‘chining gul o‘rnida joylashishiga, ustunchalar soniga, meva va urug‘ tuzilishiga e`tibor bering va ularning rasmlarini chizib oling.
   
3. 
   O‘rganilgan o‘simliklardan birining gul formulasini tuzing?
   

Unitilgan yulduzo‘t: * Ca₅Co₅A₅ G₍₃₎