Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши



Download 7,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet69/169
Sana27.06.2022
Hajmi7,39 Mb.
#711585
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   169
Bog'liq
30 11

1.urug‘ 
a‘zolarining
bir biri bilan
qon
qarindoshlik
3.Ijtimoiy 
hayotning
turmushning va
vujudga
kelayotgan
madaniyatning
birligi
2.urug‘a‘zola
ri xo‘jalik
faoliyatning
birligi
8.1-rasm. Urug`chilik turlari. 
Ibtidoiy jamoa tuzumining parchalanish jarayonida ko‗pgina qabilalar 
manfaatlarining umumiyligi ularni muayyan ittifoqlarga birlashishga olib keldi 


169 
(masalan, Shimoliy Amerikadagi irokezlar ligasi, Meksikada uchta astek qabilalar 
uyushmasi, Janubiy Afrikada zulus qabilalari Ittifoqi va h.k.). Bunday 
ittifoqlarning shakllanishi qabilalar orasida xo‗jalik va madaniy aloqalarning 
kuchayishiga, bu esa o‗z navbatida, qabilalarning asta-sekin qo‗shilib kyetishiga 
olib keldi hamda ilgarigi qon-qarindoshlik aloqalari o‗rnini hududiy aloqalar 
egallay boshladi. Shu yo‗l bilan yangi etnos tipi – kishilarning tili, hududi, 
iqtisodiyoti va madaniyati o‗xshash bo‗lgan kishilar guruhi – elat shakllandi. 
Dastlab quldorlik davrida qadimgi Misr, qadimgi ellen va boshqa shu kabi 
elatlar shakllandi. Yevropada elatning shakllanish jarayoni asosan feodalizm 
davriga kelib tugallandi (qadimgi rus, polyak, nemis va h.k.). Odatda kelib chiqishi 
va tili yaqin bo‗lgan qabilalar o‗zaro birlashganlar (qadimgi rus – polyan, drevlyan, 
vyatich va boshqa sharqiy slavyan qabilalari, polyak – pomoryan, vislyan, 
mazovshan va boshqa slavyan qabilalari, nemis - saks, aleman va boshqa gyerman 
qabilalari) yoki birining ikkinchisiga bosqin uyushtirishi natijasida turli tilda 
so‗zlashadigan qabilalar qo‗shilib ketganlar (shimoliy fransuz va provansal elatlari 
– gall qabilalari, rim kolonistlari, gyerman qabilalari, franklar, vestgotlar va 
burgundlar va h.k.). 
Elatlarning qo‗shilishi jarayonida hamda ularning ayrim qismlari orasidagi 
iqtisodiy va madaniy aloqalarning kuchayishi natijasida, ulardan birining tili 
(odatda ko‗p sonli va nisbatan rivojlangani) umumiy tilga aylanadi, boshqa qabila 
tillarining ahamiyati pasayib, sheva darajasiga tushadi yoki butunlay yo‗qolib 
ketadi; muayyan hududiy, madaniy va xo‗jalik birligi shakllanadi. Biroq, bunday 
birlik hali ancha (ayniqsa, iqtisodiy jihatdan) beqaror va bo‗sh edi. Iqtisodiy va 
madaniy aloqalarning kuchayishi bilan elatlar asta-sekin millatlarga aylana bordi. 
Elatlar uchun xos belgilar yangi sifat darajasiga ko‗tariladi: millat barqaror 
hududiy, iqtisodiy va madaniy birlik bilan, umumiy til bilan ajralib turadi; va 
nihoyat, qayd etilgan xususiyatlar natijasida, milliy xaraktyerning umumiy jihatlari 
hamda milliy ong shakllanadi. 
Odatda millat – nomi saqlanib qolgan elatning etnik rivojlanish mahsulidir. 
Biroq, davlat chegaralaridagi o‗zgarishlar tufayli, ayrim elatlar negizida bir qancha 


170 
etnik birliklar yuzaga kelgan (masalan, portugallar va galisiyaliklar, nemislar va 
avstriyaliklar va h.k.). Qadimgi rus elati rus, ukrain va belorus elatlarining umumiy 
ildizi bo‗lib xizmat qildi. Keyinchalik, ularning har biri alohida millatga aylandilar. 
Shunday holatlar uchraydiki, bitta millatning shakllanishida bir qancha elatlar 
ishtirok etadi (masalan, indoneziya millati yavaliklar, sundlar, madurlar va boshqa 
elatlardan, filippinlar – tagallar, visayyalar, iloklar va boshqalardan shakllangan). 
Ko‗pgina mayda elatlar millatga aylanmasligi mumkin. Ular kamsonli 
bo‗lganliklari tufayli, ayrim zamonaviy yo‗nalishlarni mahalliy kadrlar bilan 
ta‘minlay olmasdan, taraqqiyotdan orqada qoldilar. Vaqt o‗tgach, bunday elatlar 
boshqa ancha rivojlangan elat yoki millat bilan aloqaga kirishadilar, ularning 
madaniyati va tilini o‗zlashtiradilar va asta-sekin ular bilan qo‗shilib ketadilar. 
Ta‘kidlash joizki, etnoslarning uch bosqichli bo‗linishi (qabila – elat – millat) 
yer sharidagi mavjud etnik umumiylik shakllarining barchasini o‗zida aks 
ettirmaydi. Bunda ayniqsa, ko‗pchilik mamlakatlardagi mavjud oraliq guruhlar – 
muhojirlarning birinchi, ikkinchi va undan keyingi avlodi, qisman asosiy millatga 
assimilyasiyalashgan aholi vaziyatni murakkablashtiradi. Ular o‗z vatani va xalqi 
bilan butunlay aloqasini uzmagan, ayni paytda, ularni qabul qilgan mamlakat 
etnosiga yaxlit qo‗shilib ketmagan (masalan, AQSH va Kanadadagi nemislar, 
shvedlar, italyanlar va boshqalar). Oraliq guruhlar ikki va undan ortiq xalq aloqa 
qiladigan etnik chegaralar zonasida ham shakllanadi. Bunday guruhlarning o‗ziga 
xos xususiyati – ikki xil milliy ongning yuzaga kelganligidir. 
Kishilarning bir jamoasi bir vaqtning o‗zida bir necha etnik umumiyliklar 
tarkibiga kirishi mumkin, va bu narsa ularning o‗ziga xos iyerarxiyasini yuzaga 
keltiradi. Har qanday, hatto eng jips va konsolidatsiyalashgan xalqlarda ham asosiy 
etnik tarkibdan farqlanuvchi xususiyatlarni o‗zida saqlab qolgan ayrim guruhlar 
uchraydi. Etnografik, deb nomlanuvchi bunday guruhlar hududiy jihatdan millat 
yoki elatning alohida qismini tashkil etadi, madaniyati va maishiy hayotida alohida 
xususiyatlarni saqlab qoladi (ular o‗ziga xos shevada gaplashadilar, dini, kiyim-
kechak, urf-odatlari bo‗yicha boshqalardan farq qilishi mumkin).


171 
Etnografik guruhlar odatda bir elat yoki millatning boshqa milliy guruhlar 
bilan assimilyasiyalashuvi yoxud qabilaning elatga qo‗shilishi bilan, biroq ushbu 
qabila o‗zining ayrim xususiyatlarini saqlab qolgan holda yuzaga keladi. Ko‗p 
hollarda asosiy etnik guruhdan uzoq vaqt ajralib qolishi (migratsion jarayonlar 
tufayli, davlat chegaralarining o‗zgarishi va h.k.) natijasida etnografik guruhlar 
yuzaga keladi. Konfessional munosabatlar bilan farqlanadigan guruhlar ayniqsa, 
ajralib turadilar (masalan, Hindistondagi panjoblik sikxlarni alohida xalq sifatida 
ham e‘tirof etadilar). 
Metaetnik umumiylik, deb nomlanadigan, bir necha xalqlar guruhlarini 
qamrab oladigan birliklar ham mavjud. Ular etnogenetik jihatdan yaqin, o‗zini 
anglash unsurlari o‗xshash, uzoq vaqt iqtisodiy, madaniy va siyosiy aloqalarda 
bo‗lgan bir necha xalqlarni birlashtiradi. Bunday birliklarga nafaqat tili, balki 
madaniyati va maishiy hayotida o‗xshashliklar bo‗lgan xalqlar, masalan, 
slavyanlar, romanlar, mug‗ullar, turklar va boshqalarni kiritish mumkin. 

Download 7,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   169




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish