Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

3.2-jadval 
Yer sharida aholi sonining o‗sish sur‘ati, % 
Mintaqalar 
Yillar 
Prognoz 
1955-1984 
1985-1999 
2000-2025 
Dunyo bo‗yicha 
1,9 
1,6 
1,2 
Yevropa 
0.7 
0,3 
0,1 
Osiyo 
2,1 
1,6 
1,0 

---

55 
Afrika 
2.6 
3,1 
2,5 
Shimoliy Amerika 
1,3 
0,8 
0,6 
Lotin Amerikasi 
2,0 
2.0 
1,4 
Rossiya 
1,3 
0,8 
0,6 
Manba: 
Population Refyerence Bureau. 2011 World Population Data Sheet.
 
Yer kurrasi aholisi 2012 yilda 7 milliarddan oshdi. BMT ma‘lumotlariga 
qaraganda, dunyo aholisi 2015 yilgacha har yili 80-85 million kishidan ko‗payib 
borgan. Statistik ma‘lumotlar ko‗rsatishicha, yer shari aholisi asrimiz boshidan to 
hozirgi davrga qadar 3,5 marta ko‗paygan. Aholining tez sur‘at bilan ko‗payishi 
XX asrga to‗g‗ri keldi va bu asosan rivojlanayotgan davlatlar hisobiga bo‗lmoqda. 
Agar 1950–1990 yillarda aholi butun yer sharida yiliga o‗rtacha 1,8 % ko‗paygan 
bo‗lsa, rivojlangan davlatlarda esa bu ko‗rsatkich 0,9 % ni va rivojlanayotgan 
davlatlarda esa 2,1 % ni tashkil qiladi. 2000 yil avval yer sharida 200 million kishi 
yashagan va uning aksariyati Osiyoda joylashgan. Hozirga kelib yer yuzida aholi 
quyidagicha tarqalgan: 
• Yevropa (Rossiya Fedaratsiyasining Yevropa qismi bilan birgalikda)…...740 mln 
• Osiyo (Rossiya Fedaratsiyasining Osiyo qismi bilan birgalikda) .............4216 mln 
• Afrika .....................................................................................................1051 mln 
• Amerika ....................................................................................................942 mln 
• Avstraliya va Okeaniya ..........................................................................37 mln 
BMT prognoziga ko‗ra dunyo aholisi 2000 y. - 6 030 mln, v 2005 y. - 6 550, 
2017 y. — 7536 mln, 2125 g. — 8082 mln kishiga etadi. 
Dunyoda aholi soni bo‗yicha birinchi o‗rinda Xitoy davlati bo‗lib, 2017 yilda 
uning aholisi 1,3 milliarddan oshdi. Ikkinchi o‗rinda esa Hindiston davlati turadi. 
2017 yilda Hindiston aholisi 1,4 milliardga etdi. Xitoy va Hindiston aholisi Yer 
shari aholisining 36,7 foizini tashkil etadi
1
. 
Aholi soni bo‗yicha keyingi o‗rinlarda AQSH (325,8 million), Indoneziya 
(243,3 million), Braziliya (207,9 million), Pokiston (180,2 million), Bangladesh 
(164,2 million), Nigyeriya (190,9 million), Rossiya (146,8 million), Yaponiya 
(126,7 million) va Meksika (129,2 million)
2
davlatlari turadi. 
1
Population Refyerence Bureau. 2018. World Population Data Sheet. 

---

56 
Yer sharida aholi soni million kishiga etmaydigan kichik davlatlar ham 
mavjud. Ularga 2017 yilda Amerikada 15 ta, Osiyoda 4 ta, Afrikada 9 ta, 
Yevropada 9 ta, Avstraliya va Okeaniyada 13 ta davlatni kiritish mumkin. Aholi 
soni bo‗yicha dunyoda eng mitti davlatlar Afrikadagi Tuvalu (0.01 mill.), Nauru 
(0.01 mil.), Palau (0.02 mil.), Yevropadagi Monako (0.04 mil), Lixtenshteyn (0.04 
mil.), San-Marino (0.03 mil.) davlatlaridir
1
. 
XX asrning ikkinchi yarmida dunyoning hamma mintaqasida aholining 
o‗rtacha yillik o‗sish sur‘ati pasaydi, Xorijiy Yevropada, bu ayniqsa, sezilarli 
bo‗ldi, faqatgina Afrikada bunday hodisa ro‗y byermadi. Mazkur qora mintaqada 
hamon ―demografik portlash‖ kuzatilmoqda.
 
2000—2025 yillarda ham Afrikada 
bu holat saqlanib qoladi (3.2-jadval). Oxirgi 30 – 40 yil ichida aholisi tez ko‗payib 
borishi xos bo‗lgan, rivojlanayotgan davlatlardagi demografik vaziyat qator 
mutaxassislarni ―dunyoda aholi ortiqchaligi paydo bo‗ladi‖–degan tashvishga ham 
olib keldi.
Rivojlanayotgan davlatlarda aholi ko‗payishining asosiy sababi o‗limning 
keskin kamayishi, tug‗ilish darajasining yuqoriligi hamda o‗rtacha umr ko‗rish 
muddatining oshganligidir. Hozirgi paytda dunyo aholisining deyarli 60 % Horijiy 
Osiyoda, 15 % ga yaqini – Afrikada, 13 % - Amerikada, 11 % Horijiy Yevropada, 
0,5 % - Avstraliya va Okeaniyada, hamda 6 % - MDH tarkibiga kirgan davlatlarda 
istiqomat qilishadi. Aholi sonining tez oshib borishi Afrika va Lotin Amerikasi 
davlatlarida kuzatilib, ularda aholi yiliga 2,5 – 3 % dan ko‗payib bormoqda.