Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
170 
8-MAVZU. DUNYO AHOLISINING ETNIK TARKIBI 
 
Reja: 
8.1. “Etnos” xaqida tushuncha va uning belgilari 
8.2. Yer sharidagi asosiy etnoslarning joylanish geografiyasi 
8.3. Dunyo til oilalari geografiyasi 
8.3. L.N.Gumilyovning etnoslar hayoti xaqidagi gipotezalari-etnogeneze 
 
8.1. “Etnos” xaqida tushuncha va uning belgilari 
 
Yer  sharida  ijtimoiy-iqtisodiy  va  madaniy  rivojlanishning  turli  bosqichlarida 
turgan  ko‘plab  etnoslar  tarqalgan.  Etnoslar  bir  qator  umumiy  belgilari  (tili  va 
yashaydigan  hududining  umumiyligi,  madaniyati  va  maishiy  hayotidagi 
yaqinliklar,  tarixidagi  o‘xshashliklar,  ba’zan  bitta  davlatga  mansubligi)  mavjud 
bo‘lgan  kishilar  guruhidan  shakllanadi.  Fanda  qabul  qilingan  etnoslarning  uch 
bosqichli tasnifiga muvofiq, ularning eng qadimiy tipiga ibtidoiy  jamoa tuzumiga 
mansub  bo‘lgan  qabilalar  va  qabila  guruhlari  kiradi.  Quldorlik  va  feodal 
formatsiyalari  bilan  yangi  etnos  tipi  –  elatlar  bog‘liq.  Iqtisodiy  aloqalarning 
kuchayishi tufayli, yuqori darajada rivojlangan etnos tipi – millat shakllandi. 
Turli mamlakatlar ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy rivojlanishidagi notengliklar 
oqibatida, hozirgi paytda sayyoramizda etnoslarning yuqorida qayd etilgan barcha 
tiplari uchraydi. Biroq, ko‘pincha u yoki bu xalqni qanday etnik tipga mansubligini 
aniqlash  qiyin  kechadi.  Chunki,  ularning  ko‘pchiligida  millatni  elatdan,  elatni 
qabila yoki qabilalar guruhidan ajratib turadigan belgilari yaqqol aks etmagan. Bu 
narsa  avvalo  ko‘pgina  etnoslarning  rivojlanish  jarayoni  hozir  ham  davom 
etayotganligi  bilan  bog‘liq.  Ko‘plab  kishilar  guruhida  milliy  ong  –  u  yoki  bu 
xalqqa mansublik juda tez, ba’zan bir avlod umri davomida o‘zgaradi. 
Tarixiy  jihatdan  etnoslarning  eng  qadimiy  tipi  –  qabila.  Har  bir  qabila  bir 
qancha  urug‘lardan  –  qon-qarindoshlik  rishtalari  bilan  bog‘langan  kishilar 
guruhidan tarkib topgan. Ibtidoiy jamoa tuzumi davrida qabiladagi kishilar orasida 

---

 
171 
ijtimoiy  tabaqalashuv  mavjud  bo‘lmagan.  Hozirda  ba’zi  bir  (eng  qoloq  va  kam 
sonli)  etnik  guruhlarda,  birinchi  navbatda  ko‘chmanchi  va  yarim  ko‘chmanchi 
xalqlar orasida qabilaviy xususiyatlar saqlanib qolgan.  
Urug’chilikning asosiy belgilari: