Anorganik, analitik, fizik va kolloid kimyo kafedrasi anorganik kimyo

KOMPLEKS BIRIKMALARNING TURLARI
Kompleks birikmalar quyidagi turlarga bo’linadi:
1. Ammiakatlar - ularda ligandlar rolida ammiak va aminlarishtirok etadi.
[Cu(NH₃)₄]SO₄ , [Ag(NH₃)₄]Cl, [Ni(NH₃)₄]SO₄
2. Akvakomplekslar - ligandlar vazifasini suv molekulasio’taydi.
[Co(H₂O)₆]Cl₃ - geksaakvakobalt (III) - xlorid
[Al(H₂O)₆]Cl₃  - geksaakvaalyuminiy (III) - xlorid
[Cr(H₂O)₆](NO₃) ₃ - geksaakvaxrom (III) - nitrat
Ba’zi kristall holidagi akvakomplekslar tarkibiga kristallizatsiya suvi ham kiradi. Kristallizatsiya suvlari bo’sh bog’langani uchun qizdirilsa chiqib ketadi.
[Cu(H₂O)₄]SO₄ - tetraakvamis (II) -sulfat
[Fe(H₂O)₆]SO₄ - geksaakvatemir(III)-sulfat
3. Atsidokomplekslar - ligandlari kislota qoldig’i bo’lgan kompleks birikmalar.
K₄[Fe(CN)₆] kaliygeksatsianoferrat (II)
K₄[Pt(NO₂)₆] - kaliytetranitrodibromoplatinat (IY)
Ularning tarkibi qo’shaloq tuzlarga o’xshaydi.
K ₄[Fe(CN)₆] Fe(CN)_2 *4KCN
K₃ [Fe(CN)₆] Fe(CN)_3*3KCN
K ₄[PtCl₆] PtCl_4 *2KCl
K₄[PtCl₄] PtCl_4 *2KCl
4. Kompleks kislotalarda tashqi sferada vodorod ioni bo’ladi.
H ₄[SiF ₆] - geksaftorosilikat kislota
H ₂[CoCl₄] - tetraxlorokobaltat kislota
H ₂[PtCl₄] - geksaxloroplatinat kislota
5. Gidroksokompleks birikmalarda ligand gidroksil ionidaniborat.
Na₂[Sn(OH)₄] - natriy tetragidroksostannat (II)
Na₃[Al(OH)₆] - natriy geksagidroksoalyuminat (III)
Na[Al(H₂O)₄(OH)₂] - natriy diakvatetragidroksoalyuminat (III)
6. Siklik yoki xelat kompleks birikmalar. Ular tarkibida ikki va ko’p dentantli ligandlar bo’ladi.
 O-S=O NH ₂-CH₂
Me │ │ (En)
\  O-C=O NH ₂-CH ₂
K₃[Fe(C₂O₄)₃] - kaliy trioksalatoferrat (III)
[Pt(En)₃]Cl₄  - trietilendiaminplatina (IY) xlorid
Ichki kompleks birikmalar ham xelat kompleks birikmalarga misol bo’ladi. Bunda bog’lanish donor-aktseptor bog’lanish bo’ladi.
Cu(OH)₂ + 2NH₂CH₂COOH = [Cu(NH₂CH₂-COO)₂] + H₂O
O=C-O \ NH₂-CH₂
│ Cu │
H₂C-NH₂  \ O-C=O
Trilon B - etilendiamintetrasirka kislotaning natriyli tuzi mis bilan kompleks birikma hosil qiladi.
HOOC CH₂  CH₂-CH₂  CH₂ COOH
N N
H₂C  \ Cu   CH₂
O=C – O^{-  -} O -C=O
Xelat kompleks birikmalar analitik kimyoda ishlatiladi.