Anorganik, analitik, fizik va kolloid kimyo kafedrasi anorganik kimyo

KOMPLEKS BIRIKMALARDA KIMYOVIY BOG’LARNING
TABIATI
Kompleks birikmalarning tuzilishini 3 xil yo’l bilan tushuntirish mumkin.
1) kristall maydon nazariyasi
2) valent bog’lanish usuli (VBU)
3) molekulyar orbitallar usuli (MOU)
1. Kristall maydon nazariyasi kompleks hosil qiluvchi va ligandlar orasidagi elektrostatik ta’sir kuchlariga asoslangan. Bunda kompleks hosil qiluvchining
d-orbitallarining fazoviy shakli hisobga olinadi. Ligandlar hosil qilgan elektr maydoni kuchiga qarab kompleks hosil qiluvchining d-orbitallari har xil energetik orbitalga ajraydi. Shu tufayli kompleks birikmaning fazoviy shakli ham turlicha bo’ladi.Erkin ionda markaziy atomning d-orbitallari bir xil energiyaga ega bo’ladi.
b)ligandlarning oktaedrik
maydoni ta’siridagi ion
b)sferik ion  d_z² d_x²_y²
__ __ d_
a) Erkin ion d_xy d_xz d_yz d_z² d_x²_y²
__ __ __ __ __

d_xy d_xz d_yz d_z² d_x²_y²
__ __ __ __ __ d_xy d_xz d_yz
__ __ __ d_
Agar markaziy ion atrofida ligandlarning oktaedrik joylashuvi yuzaga kelsa markaziy atomdagi dz² va d x²y² ligandlarga nisbatan kucliroq itarilishga uchrab ularning energiyalari doira maydon ta’siridagi iondan anchagina yuqori bo’ladi.
Ayni paytda, d_xy,d_xz va d_yz orbatallarning energetik holati doira maydon ta’siridan kuchsiz bo’ladi.Shu sababga kora markaziy atomning d orbatallari oktaedrik maydon ta’sirida ikkiga bo’linadi(d_ va d_). Bu enehgiyalarning farqi
() – parchalanish enehgiyasi deyiladi. Bu qiymat kompleks birikmalarning yutilish spektrlari orqali aniqlanadi.
Ligandlar parchalanish spektrlarini qiymati bo’yicha quyidagi spektrokimyoviy qatorni hosil qiladi.
CO,CN  ^-  En  NH₃  CSN^-  H₂O  OH^-  F^-  Cl^-   Br^-  J^-