Anorganik, analitik, fizik va kolloid kimyo kafedrasi anorganik kimyo

Kucli o’rtacha maydon kuchsiz
maydon    maydon
[CoF₆] ^3- paramagnit kompleks hosil qilishi va [Co(CN)₆]^3- ning diamagnit kompleks hosil qilish sabaini ligandlarning spektrokimyoviy qatori asisida tusuntirish mumkin. CN^- ioni kuchli maydon hosil qiluvchi ligandlar qatorida joylashganligi uchun uning parchalanish energiyasi anchagina yuqori bo’ladi. [CoF₆]^3- yuqori spinli kompleksga kirib paramagnit xossaga ega.
[Co(CN)₆]^3- da bo’lsa elektronlarning joylasuvi boshqacha yuzaga keladi.
d_z² d_x²_y²
[CoF₆]^3- ___ ___ d_
maydoni ta’siridagi ion
b)sferik ion  d_z² d_x²_y² d_
­  ­
d_z² d_x²_y² d_xy d_xz d_yz   [Co(CN)₆]^3-  
­ ­ ­ ­  ­
d_xy d_xz d_yz d_
­ ­ ­
d_xy  d_xz  d_yz
­__ ­ __ ­__ d_
2. Valent bog’lanishlar usuli.Bu nazariyaga binoan kompleks hosil qiluvchi va ligandlar orasida kovalent bog’ donor-aktseptor mexanizmida sodir bo’ladi.Kompleks hosil qiluvchining bo’sh orbitallari bo’ladi, ya’ni u aktseptor bo’ladi. Ligandlarda esa umumlashmagan elektron juftlari bo’lib uni kompleks hosil qiluvchining bo’sh orbitaliga beradi, ya’ni donor bo’ladi. Ammiak molekulasida azot atomi sp ³ gibridlangan holda bo’lib, gibrid orbitallaridan birida bo’linmagan elektron jufti bor. Shu tufayli ammiak molekulasi H⁺  ioni bilan NH ₄⁺ ni hosil qiladi va u tetraedrik kofiguratsiyaga ega. [NiCl₄]^2- ioni ham xuddi shunday tuzilishga ega. Bunda Cl^-  ioni elektronodonor, Ni²⁺ molekulasi aktseptor bo’ladi.
Ni - 2e  Ni²⁺ K₂[NiCl₄]
3s²3p ⁶3d ⁸ 4s²  3s² 3p⁶3d⁸4s⁰
Cl ClCl
Cl ┌─┬─┬─┐ [NiCl₄] ^2- sp ³ gibridlanish
┌─┼─┴─┴─┘
└─┘ 4p
4s
┌─┬─┬─┬─┬─┐
3d└─┴─┴─┴─┴─┘ 
2ta juftlashmagan elektron hisobiga bu kompleks birikma magnit xossaga ega.
[Zn(NH₃)₄]Cl₂ kompleks birikma tetraedr shakliga ega.
[Zn(NH₃)₄]²⁺ , [Cd(NH₃)₄]²⁺ , [HgJ₄]²⁺ lar ega.
Zn - 2e  Zn ²⁺
3s²3p⁶3d¹⁰4s²  3s²3p⁶3d¹⁰
NH₃NH₃NH₃
NH₃ ┌─┬─┬─┐
[Zn(NH3)4]²⁺  ┌─┼─┴─┴─┘ sp³ gibridlanish
└─┘ 4p
4s
d- elementlarning 4ta d -orbitallari band bo’lgan ionlarda,koordinatsion soni 4 ga teng bo’lsa, bitta d, bitta s va ikkita d-orbital ishtirok etadi.
[Pt(NH₃)₄]²⁺ Pt -2e  Pt²⁺
5s²5p⁶5d⁹6s¹   5s²5p⁶5d⁸
┌─┬─┬─┐
┌─┼─┴─┴─┘
┌─┬─┬─┬─┬─┼─┘ 6p
┌─┬─┬─┼─┴─┴─┴─┴─┘6s
┌─┼─┴─┴─┘ 5d
└─┘ 5p
5s
Bunda dsp² gibridlanish bo’lib, molekula tekis kvadrat shaklida bo’ladi. Ligandlar kvadratning uchlarida joylashadi.
Koordinatsion son 6 ga teng bo’lganda d²sp³ gibridlanish bo’ladi. Kompleks birikma oktaedr shaklida bo’lib, ligandlar oktaedr uch-larida joylashadi.
[Pt(NH₃)₆]⁴⁺  Pt - 4e  Pt ⁴⁺
5s²5p⁶5d⁹6s¹  5s ²5p⁶ 5d⁶
┌─┬─┬─┐
┌─┼─┴─┴─┘
┌─┬─┬─┬─┬─┼─┘ 6p
┌─┬─┬─┼─┴─┴─┴─┴─┘6s
┌─┼─┴─┴─┘ 5d
└─┘ 5p
5s
Shunga o’xshash konfiguratsiya [Co(NH₃)₆] ³⁺ , [Fe(CN)₆]³⁺ larda
bo’ladi.
Agar koordinatsion son 2 ga teng bo’lsa, sp gibridlanish kuzatiladi, chiziqli konfiguratsiya bo’ladi.
[Ag(NH₃)₄]Cl Ag - 1e  Ag ⁺
4s²4p⁶4d¹⁰5s¹  4s²4p⁶ d¹⁰5s^o5p^o
Bu misollar valent valent bog’lanish metodi kompleks birikmalarning koordinatsion soni, geometrik shakli va magnit xossalarini to’g’ri tushuntiradi. Lekin yutilish spektrlarini valent boglanish usuli bilan tushuntirib bo’lmaydi. Shunday ligandlar borki, ular metaldagi elektronlarni o’zining vakant orbitallariga qabul qila oladi.
PF₃ yoki SnCl₄ ioni o’zining bo’shashtiruvchi orbitallariga CO,NO kabi molekulalarni qabul qila oladi. Bu kompleks birikmalarning tuzilishini molekulyar orbitallar nazariyasi tushuntirib beradi.

 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
15 - MA’RUZA.
S-ELEMENTLAR. VODOROD PEROKSID. 1 VA 11A GURUH S ELEMENTLAR VA ULARNING BIRIKMALARI