Anorganik, analitik, fizik va kolloid kimyo kafedrasi anorganik kimyo

16-ma’ruza.
VI B guruh elementlari. Xrom va uning birikmalari.
Ma’ruzaning rejasi:
1.Xromning tabiatda uchrashi;
2. Xromning olinishi;
3. Xromning oksidlari;
4. Xromning 2,3,6 valentli birikmalari.
5. 3 valentli xromning qaytaruvchanlik xossalari;
6. 6 valenli xromning oksidlovchilik xossalari;
7. Xrom va unung birikmalarini ishlatilishi.
Ajratilgan vaqt - 2 soat.
Ma’ruzaning maqsadi – Y1 B gurih elementlari kimyosini chuqur tadbiq etish. Crom birikmalari xossalarini o’rganish.
Adabiyotlar:
1. Q. A. Axmedov, A. T. Jalilov, Umumiy va anorganik kimyo, Tashkent,2006,390 b.
2.Ю.А. Ершов,Общая химия,М., Высшая школа,2003 г. 390 с.
3.Umumiy va anorganik kimyodan amaliy mashg’lotlar.Farmatsevtika institute talabalari uchun/ mualliflar: S.N.Aminov?R.Aristanbekov, H.R.To’xtaev va boshqalar, Toshkent,2005. 368 b.
4.N.A.Parpiyev,A.G.Muftaqov,H.R.Rahimov , Anorganik kimyo- Toshkent. ”O’zbekiston”, 2003.-428 b. 
5.N.S.Axmetov,Obshaya i neorganicheskya ximiya. Uchebnik dlya VUZov,
Vыsshaya shk. 1981. 679 s.
6.E.T.Oganesyan Neorganicheskaya ximiya. Uchebnik dlya VUZov po spe-
tsialnosti Farmatsiya.- M. Vыssh. shk. 1984. 384 s.
7.N.L.Glinka,Obshaya ximiya. Uchebnoe posobie dlya VUZov.- L.Ximiya
1980, 780 s.
8. H.R.Rahimov , Anorganik kimyo T., O’qituvchi. 1984. 422 s.
9. H.R.To’xtayev, Anorganik kimyo ma’ruzalar matni. Toshkent,2001.244 b.
Tabiatda uchrashi
Temirli xromtosh holida uchraydi. Cr₂FeO₄  yoki Fe(CrO₂)₂.Qo’rg’oshinli qizil ruda PbCrO₄. Xromli oxra Cr₂O₃.
Xossalari
Xrom – oq yaltiroq metall, qattiq, mo’rt. U qaytaruvchi, 2 tadan 6 tagacha elektron beradi. Shuning uchun kimyoviy reaksiyalarda sharoitiga qarab +2, +3 va +6 oksidlanish darajasiga ega bo’ladi.
Xrom kislorod bilan xona temperaturasida oksidlanmaydi. Ftor bilan oson reaksiyaga kirishadi. Temperatura ta’sirida oltingugurt, kremniy va brom bilan ta’sirlashadi. Maydalangan holda suvni parchalaydi.
2Cr + 6H₂O =2Cr(OH)₃ + 3H₂O
Suyultirilgan HCl da erib va H₂SO₄ da erib, xrom +3 tuzlariga aylanadi:
2HCl + Cr = CrCl₂ + H₂
4HCl + 4CrCl₂ + O₂ = 4CrCl₂ + 2H₂O
HNO₃, zar suvida ( 1:3 HNO₃ va HCl ) oddiy temperaturada zar suvini passivlashtiradi. Lekin HCl da uzoq vaqt qaynatilsa vodorod ajraladi. Keyin bu reaksiya sovuqda ham davom etadi. Passivlangan xrom o’zini nodir metallga o’xshab tutadi,