Anorganik, analitik, fizik va kolloid kimyo kafedrasi anorganik kimyo

14- ma’ruza.
KOMPLEKS BIRIKMALAR. ULARNING TURLARI.
NOMENKLATURASI
Ma’ruzaning rejasi:
1. Kompleks birikmalarning ta’rifi. Verner nazariyasi.
2. Kompleks birikmalarni sinflanishi.
3. Kompleks birikmalarning koordinatsion formulasini topish.
4. Kompleks birikmalarni nomlash.
5. Kompleks birikmalarning turlari.
Ajratilgan vaqt - 2 soat.
Ma’ruzaning maqsadi: Kompleks birikmalar, ularning olinishi, nomenklaturasi, ularda kimyoviy boQning tabiati bilan talabalarni tanishtirish. Ularning tibbiyotdagi o’rnini yoritish.
Adabiyotlar:
1. Q. A. Axmedov, A. T. Jalilov, Umumiy va anorganik kimyo, Tashkent,2006,390 b.
2.Ю.А. Ершов,Общая химия,М., Высшая школа,2003 г. 390 с.
3.Umumiy va anorganik kimyodan amaliy mashg’lotlar.Farmatsevtika institute talabalari uchun/ mualliflar: S.N.Aminov?R.Aristanbekov, H.R.To’xtaev va boshqalar, Toshkent,2005. 368 b.
4.N.A.Parpiyev,A.G.Muftaqov,H.R.Rahimov , Anorganik kimyo- Toshkent. ”O’zbekiston”, 2003.-428 b. 
5.N.S.Axmetov,Obshaya i neorganicheskya ximiya. Uchebnik dlya VUZov,
Vыsshaya shk. 1981. 679 s.
6.E.T.Oganesyan Neorganicheskaya ximiya. Uchebnik dlya VUZov po spe-
tsialnosti Farmatsiya.- M. Vыssh. shk. 1984. 384 s.
7.N.L.Glinka,Obshaya ximiya. Uchebnoe posobie dlya VUZov.- L.Ximiya
1980, 780 s.
8. H.R.Rahimov , Anorganik kimyo T., O’qituvchi. 1984. 422 s.
9. H.R.To’xtayev, Anorganik kimyo ma’ruzalar matni. Toshkent,2001.244 b.
KOMPLEKS BIRIKMALAR
Tarkibida murakkab - "kompleks" ion tutgan birikmalar kompleks birikmalar deyiladi. Yangi kimyoviy bog’ hosil qilmasdan yoki yangi elektron jufti yuzaga kelmasdan oddiy molekulalardan murakkab molekulalar hosil bo’lishi kompleks birikmalarni yuzaga keltiradi.Kompleks birikmalarda olingan va berilgan elektronlarning soniga qarab valentlikni bilib bo’lmaydi. Kompleks birikmalar 2 ta polyar molekulalarni o’zaro ta’siridan hosil bo’ladi. Masalan:
NH ₃ + HCl = [NH₄]Cl
kristall
CaCl₂  + 8NH ₃ = [Ca(NH₃ )₈]Cl₂
kristall
CuCl₂ + 2NH₄OH = Cu(OH)₂ + 2NH₄Cl
ko’k cho’kma
Agar cho’kmaga ko’p miqdorda NH₄OH qo’shsak, cho’kma eriydi.
Cu(OH)₂ + 2NH₄OH + 2NH₄Cl = [Cu(NH₃)₄]Cl + 4H₂O
ko’k rangli eritma
Fe(CN)₂ + 4KCN = K₄[Fe(CN)₆] sariq qon tuzi
Fe(CN)₃ + 3KCN = K₃[Fe(CN)₆] qizil qon tuzi
Agar reaktsiya sharoiti o’zgartirilsa,
CrCl₃ + 6H₂O - [Cr(H₂O)₆]Cl₃ 1 mol suv ajratilsa,
sariq rangli
[Cr(H₂O)₅Cl]Cl₂, yana 1 mol suv ajratilsa [Cr(H₂O)₄Cl₂]Cl