Annotatsiya. «O’zbekiston tarixi» bo’yicha tayyorlagan ma’ruza matnlari fanning barcha ma’lumotlarini o’z ichiga qamrab olgan. O’quvchilarning tarix sohasidagi bilimlarini shakillantirishga qaratilgan

O’lkaning «sovetcha andozadagi avtonomiya» asosida boshqarilishi va Turkiston sovet respub-likasining

Tuzilishi.Turkistonda bolsheviklar asos solgan sovet rejimi chorizmning mustamlakachilik siyosatidan oshib tushdi. Turkiston o’lkasi ikkinchi marta Markaziy Rossiyaga siyosiy va iqtisodiy jihatdan qaram bo’la boshladi.O’lkada hokimiyatning faqat ishchilar va yevropali unsurlar qo’lida bo’lib qolishi Turkistondagi barcha demokratik kuchlarning yangi hukumatga bo’lgan ishonchsizligini kuchaytirib yubordi. Bolsheviklar va so'1 eserlar Turkiston Muxtoriyati hukumatini ag’da-rib, mamlakat aholisining o’lkani boshqarishga bo'l-gan qonuniy huquqini inkor qilib, hokimiyat to’g’-risidagi masalani kelishib hal qilish imkoniyatini yo’qqa chiqardi va shu bilan Turkiston siyosiy ha-yotidagi kuchlarning kelgusida muxolif turib qolishini oldindan muqarrar qilib qo’ydi.

Markazdagi bolsheviklar hukumati Turkistonda «so-vetcha andozadagi avtono-miya» o’rnatishga qattiq kirishdi. Bu ishni bajarish uchun Moskvadan ko’plab partiya va sovet xodimlari Turkiston o’lkasiga yuborildi. Leninning buyrug’i bilan bolshevik P.A.Kobozev Turkistonning favqulodda komis-sari qilib jo’natildi. 1918-yil 10-apreldan boshlab u Turkiston o’lkasining amaldagi xo’jayiniga aylanib, butun hokimiyat jilovini o’z qo’lida saqlashga harakat qildi. 1918-yil 20-aprel —1-mayda Toshkentda Turkiston sovetlarining V s'yezdi bo’lib o’tdi. Unda qatnashgan 300 ga yaqin delegatdan atigi 50 tasi mahalliy millat vakillari edi. S'yezd delegatlari Lenin va Stalinning ko’rsatmasi asosida 30-aprelda Rossiya Sovet Federatsiyasi tarkibida Turkiston Sovet Respublikasi (TSR)ni tuzish to’g’risida qaror qabul qilishdi. Qarorda «Turkiston sovet respubiikasi avtonom tarzda boshqari-ladi, Rossiya Sovet Federatsiyasi markaziy hukumatini tan oladi va o’z faoliyatini u bilan muvofiqlashtiradi», deb yozilgan edi. S'yezd respublikaning qonun chiqaruvchi oliy orga-ni—36 kishidan iborat (18 tadan bolshevik va so'1 eser-lar kirgan) Turkiston Markaziy Ijroiya Komiteti (MIK)ni sayladi. Turkiston MIK raisi qilib favqulodda komissar P.Kobozev, hamrais qilib A.Solkin saylandi. Mahalliy millat vakillaridan 4 kishi: SJo’raboyev, S.Yusupov, Sh.Ostonboyev, S.Azimboyev birinchi marta MIK a'zoligiga saylandi. Shuningdek, Turkiston XKS tarkibiga 16 kishi (9 bolshevik va 7 so'l eser) kiritildi. STursunxo’jayev (sog’liqni saqlash komissari) va S.Ashurxo'jayev (milliy ishlar komissari) tub millatlar-ning dastlabki vakillari sifatida hukumat tarkibiga kirish-di. Shuningdek, tatarlardan LGabitov ichki ishlar va H.Ibrohimov adliya komissarlari qilib saylandi.

Afsuski, «sovetcha andozadagi avtonomiya» tabiatan milliy muxtoriyat bo’lmay, balki hududiy bir avtonomiya edi. Buning ustiga ushbu «muxtoriyat» samaralaridan birinchi galda o’lkadagi yevropalik aholining asosan proletar qismi bahramand bo’ldi. 1918-yil 17—25-iyunda Toshkentda bo’lib o’tgan Turkiston bolsheviklarinnig o’lka konferensiyasi Turkis-ton kommunistlar (bolsheviklar) partiyasining 1-s'yezdi deb nomlandi. Unda o’lkadagi kommunistik guruhlar ilk marta tashkiliy jihatdan rasmiylashib, Turkiston Kompartiyasiga (RKP(b) tarkibida) birlashdilar. Kommunistlarning miqdori 2000 kishidan oshmas edi. S'yezdda LTobolin raisligida 7 kishidan iborat Markaziy Komitet saylandi, uning tarkibiga mahalliy kommunistlardan Nizomiddin Xo’jayev ham kiritildi.

«Temir qonun», «po'latdek kuchli intizom», «dikta-torlik vakolatlari» kabi sinfiy xislatlarni o’zida jamlagan Turkiston Kompartiyasi RKP(b)ga bo’ysunar edi. Markaz bolsheviklari bergan har qanday topshiriq so’zsiz ijro qilinishi oqibatida Turkiston mintaqasini Rossiyaga siyosiy va iqtisodiy qaramligi mustahkam asosda yo’lga qo’yildi.

Turkiston bolsheviklarining anjumanida qabul qilingan qarorlar o’lkaning keyingi taqdirida o’ta salbiy rol o’ynadi. Masalan, Turkiston Muxtoriyati hukumatini tor-mor qilishda faol qatnashgan arman dashnoqlari par-tiyasining yo’lboshchisi s'yezdda iliq kutib olindi. Tobolinning aytishicha, ular og’ir vaziyatlarda «Dash-noqsutyun» partiyasining yordamiga suyanishgan edi.

Bolsheviklar tomonidan «sovet Turkistoni»ga aylan-tirilayotgan mintaqada hokimiyatni siyosiy markaz-lashtirish borasidagi harakat kuchaydi. Turkistonda Markazning siyosiy hukmronligi boshqaruv tizimi orqali shakllandi va izchillik bilan amalga oshirishga kirishildi.

Shunday qilib, sovetlarning V s'yezdi Turkistonni Rossiya tarkibidagi o’lka sifatida e'lon qilib, davlat boshqaruvi va xalq xo’jaligi sohasidagi siyosatini markazdagi bolsheviklar hukumati belgilashini «qonuniy akt» bilan muhrlagan bo’lsa, o’lka bolsheviklarining I s'yezdi ham Rossiyaning partiyaviy, g’oyaviy va nazariy hukmronligini tan olib, shimoldagi bu davlat qo'l ostida bo’lishni yoqlab chiqdilar.