Annotatsiya. «O’zbekiston tarixi» bo’yicha tayyorlagan ma’ruza matnlari fanning barcha ma’lumotlarini o’z ichiga qamrab olgan. O’quvchilarning tarix sohasidagi bilimlarini shakillantirishga qaratilgan

Turkiston Muxtoriyatiga jamoatchilikning muno-sabati. Muxtoriyatning tarixiy ahamiyati

Turkiston o’lkasining turli shahar va qishloqlarida muxtoriyatni olqishlab, ko’p ming kishilik namoyishlar bo’lib o’tdi. 1-dekabrda Namangan uyezdida 100000 kishi qatnashgan namoyish bo’ldi. o’sha davrda chiqqan gazetalarning yozishicha, namoyish qatnashchilarining bayroqlarida «Yashasin Muxtoriyatli Turkiston va uning hukumati!» deb yozilgan so’zlar hilpirab turardi.

Samarqandda bo’lib o’tgan viloyat soveti s'yezdida yig’ilganlar Turkiston Muxtoriyatiga qo’shilishga qaror qildilar va Millat Majlisi tarkibiga 5 vakil sayladilar. «Ulug’ Turkiston» gazetasining yozishicha, 1917-yil 6-dekabrda Toshkentda 60000 kishi ishtirok qilgan mi-ting o’tkazildi. Munavvar Qori rahbarligida uyushtirilgan bu miting qatnashchilari Muxtor Turkiston hukumatini bir ovozdan ma'qulladilar va Turkistonda endi ushbu muvaqqat hukumatdan boshqa hech qanday hukumatni tan olmaslikka qaror qilganliklarini e'lon qildilar. Turkiston xalqining muxtoriyat uchun olib borgan kurashida 1917-yil 13-dekabrda bo’lib o’tgan fojeali voqealar muhim o’rin tutadi. o’sha kuni Toshkentda eski shahar aholisi «Muxtor Turkiston uchun!» shiorlari ostida tinch bayram namoyishini o’tkazdilar. Ammo Toshkent sovetidagi bolsheviklar shaharda qurolli kuch bilan tartib o’matishga buyruq berdilar. Oqibatda tinch namoyish qatnashchilari pulemyotdan o’qqa tutildi, eski shaharlik 16 kishi ana shu to’qnashuv qurboni bo’ldi.Lekin o’lkadagi bolshevikcha rejimning bunday taz-yiqlariga qaramay, Muxtoriyat hukumatini qo’Uab-quv-vatlash davom etaverdi. Turkiston Muxtoriyatiga muno-sabat masalasi 1917-yil 26-30-dekabrda (1918-yil 8-12-yanvarda) Qo’qon shahrida bo’lib o’tgan yerli ishchi, askar va dehqon deputatlari 1 favqulodda qurultoyining diqqat markazida bo’ldi.

Qurultoy ochilishini Turkiston o’lka Harbiy Sho’rosi rahbari Orif Klivleyev qutladi. Muvaqqat Millat Majlisi nomidan Islom Shoahmedov va boshqalar ham qurul-toyni tabrikladilar. Faqat bolsheviklar partiyasining vakili, o’lka mehnat komissari P.Poltoratskiy qurultoyda dag’dag’ali ohangda so’zlab, xalqimiz tarixidagi ilk de-mokratik hukumatni «boylar muxtoriyati» deb tuhmat qildi. «Biz kambag’allar muxtoriyatiga qarshi emasmiz», deb Poltoratskiy munofiqlik qildi. Qurultoy vakillarining ko’pchiligi Poltoratskiyning bunday ig’vo va aldovlariga uchmadilar. 30-dekabrda Turkiston Muxtoriyati huku-matini qo’llab-quvvatlash, shuningdek, Turkiston o’lkasi Xalq Komissarlari Sovetiga ishonchsizlik bildirish to’g’-risida rezolyutsiya qabul qilindiki, bu hol qurultoy qat-nashchilari siyosiy ongining yetuklik darajasidan nishona edi. Rezolyutsiyada quyidagi fikrlar alohida ta'kidlanardi:

1) Turkiston o’lkasi Xalq Komissarlari Soveti barcha aholi, ayniqsa, musulmonlar xohish-istaklarining ifo-dachisi emasligini;

2) Turkiston o’lkasi xalqlari irodasi ikki qurultoyda muxtoriyat e'lon qilinganda ifodalanganligini;

3) Turkistonda yagona hukumat organi butun musul-monlarning qurultoyida tashkil topgan va musulmon ishchi, askar va dehqonlarning qurultoyida to’ldirilgan Turkiston Muxtoriyati hukumati ekanligini e'tiborga olib;

Musulmon ishchi, dehqon va askarlar qurultoyi Tur-kiston Xalq Komissarlari Sovetiga hokimiyatni darhol Turkiston Muxtoriyati hukumati va Millat Majlisiga top-shirsin deb istak bildiradi, chunki ushbu qurultoy Mux-tor Turkistondagi barcha demokratik qatlamlardan tash-kil topib, butun yo’qsillar o’y-fikrlarining ifodachisidir…”.Afsuski, o’lkadagi ilk demokratik va xalqchil hukumat bo’lgan Turkiston MUxtoriyatining faoliyati uzoqqa cho’zilmadi. Toshkent soveti bolsheviklari unga katta xavf deb qaradilar.