Annotatsiya. «O’zbekiston tarixi» bo’yicha tayyorlagan ma’ruza matnlari fanning barcha ma’lumotlarini o’z ichiga qamrab olgan. O’quvchilarning tarix sohasidagi bilimlarini shakillantirishga qaratilgan

Savol va topshiriqlar

1. Urushdan keyingi yillarda hunarmandchilikning ahvoli qan-day edi?

2. Hunarmandlar kooperatsiyasi bilan hunarmandchilik fab-rikasi o’rtasida qanday farq bor?

3. Xalq badiiy hunarmandchiligining qanday turlarini bilasiz?

4. Mashhur kulol ustalardan kimlarni bilasiz?

5. O’zbekistonda bugungi kundagi hunarmandchilikning ahvoli to'g'risida yozma ma'lumot tayyorlang.

43-§. PAXTA YAKKAHOKIMLIGINING KENGAYISHI VA UNiNG SALBIY OQIBATLARI

Reja.

1. Paxtachilikning moddiy-texnik bazasi

2. Paxtachilikda zaharli ximikatlarning keng ish-latilishi va buning salbiy oqibatlari

30-yillarda shakllangan paxta yakkahokimligi (monokultu-rasi) urush yillarida ancha

o’zgardi. Davr taqozosi bilan paxta dalalari qisqardi, g’alla, sabzavot, poliz ekinlari maydoni kengaydi. Paxta mustaqilligi uchun kurash boshlanishi bilan 1929-yild^a tugatilgan qand lavlagi ekish yana tiklandi. Ko’p tarmoqli qishloq xo’jaligi shakllana boshladi. Lekin bu jarayon uzoq davom etmadi.

Urushdan so’ng Markazning O’zbekistonda paxta yetishtirishni ko’paytirishga qaratilgan siyosati qayta tiklandi. Bu maqsadda paxtachilikning moddiy-texnik bazasi mustahkamlandi. Birinchi galda paxtachilikni mexanizatsiyalashga e'tibor qaratildi.

Urushdan keyingi dastlabki yillarda qishloq xo’jaligi-' . har turdagi texnika yetishmas edi. Paxta qolda teri-lar traktor bilan yer haydalib, o’g’it solinardi, hosil oaxta punktlariga ot-aravalarda olib borilardi. Bu talay vaqt va qo'1 kuchini talab qilardi. Shu sababli paxtachi-jjjaxi rivojlantirishda uning moddiy-texnik bazasini mus-tahkamlash asosiy masala bo’lib keldi.

Mashina-traktor stansiyalari (MTS) yangi traktorlar bilan to’ldirila boshlandi. 1948-yili «Tashselmash» zavo-di paxta terish mashinalarining dastlabki namunalarini ishlab chiqardi. Oradan bir yil o’tib «Tashavtomash» zavodi ishga tushirildi, unda traktorlar, paxta tashishga moslashtirilgan mashina va tirkagichlarni ishlab chiqa-rish yo’lga qo’yildi (shu zavod bazasida 1969-yili Tosh-kent traktor zavodi barpo etildi). Ko’rilgan bu tadbirlar paxtachilikni kengaytirib, uning industrial bazasini mus-tahkamladi.

Biroq, bu texnikaning MTSlarda bo’lishi salbiy oqi-batlarga olib keldi. Asosiy kamchilik shunda ediki, ular-ning aksariyati texnikadan unumli foydalanmas, kol-xozlar bilan tuzgan shartnomalardagi majburiyatlariga mas'uliyatsizlik bilan yondashardi. Ularda traktor ishla-rining bajarilishi yuzasidan qo’shib yozish hollari keng rasm bo’ldi. Qishloq xo’jalik mashinalarining davlat tasarrufidagi MTS larda to’planishi ishlab chiqaruvchi-lar, ya'ni dehqonlarni ishlab chiqarish vositalaridan be-gonalashtirib qo’ydi. MTSlar qishloq xo’jaligining rivoj-lanishiga to’g’anoq bo’ldilar. Mashina-traktor stan-siyalarini qayta tashkil etish va texnikani bevosita xo’jaliklarga sotish to’g’risida 1958-yil fevralida qaror qabul qilinishi tasodifiy bo’lmadi. Bu chora xo’jaliklarga "Uiktirilgan yer, texnika va boshqa ishlab chiqarish vosi-talaridan foydalanishni yaxshilashga qaratilgan edi. Biroq ^xojalikni yuritishning ma'muriy-buyruqbozlik tartiboti snaroitida qo’yilgan maqsadga erishilmadi. Texnikani yuqoridan belgilangan baland narxlarda sotish xo’jalik-larning iqtisodiyotiga jiddiy zarar yetkazdi.