|
Xalq badiiy hunarmandchiligi .Urashdan keyingi yillarda respublika badiiy hunar-mandchiligi milliy madani-yatning tarkibiy qismi sifatida tiklana boshladi. Go’zallik shaydosi bo’lgan hunartnandlar ko’p buyumlarni xilma-xil bezaklar bilan bejab, undan foydalanuvchilarga qu-vonch baxsh etishga harakat qilganlar. Hunarmand-chilikning bu turlariga badiiy kulolchilik, kashtachilik, gilamdo’zlik, misgarlik, yog’och, ganch va marmar o’ymakorligi va boshqalar kiradi.
Sovet davrida ko’p yillar hunarmandchilikning bu muhim sohalari cheklandi. 60-yillardan boshlab badiiy hunarmandchilikka e'tibor berila boshlandi. Xalq badiiy hunarmandchiligi mahalliy sanoatning maxsus tarmog’i sifatida qayta tashkil qilindi. Bu tarmoq xalq dekorativ-amaliy san'ati buyumlarini tayyorlovchi badiiy hunar-mandchilik korxonalari faoliyatini birlashtirdi. Xalq badiiy hunarmandchiligi buyumlariga ehtiyoj ortishi mu-nosabati bilan ularni qo’lda tayyorlash bilan birga qis-man mashinada ishlab chiqarishga o’tildi.
60-yiliarda respublikada o’ndan ortiq fabrika va zavod badiiy buyumlar ishlab chiqardi. Buxoro zardo’zlik fabrikasi, Rishton badiiy kulolchilik zavodi Toshkent «Suvenir» fabrikasi, Toshkent milliy musiqa asboblari tajriba fabrikasi, Andijon, Chust, Namangan Toshkent badiiy buyumlar fabrikalari va boshqalar faoliyat ko’rsatdi. Ularga uyda ishlovchi hunarmandlar ham biriktirilgan edi.
O’zbek xalqi, uning hunarmandlari o’z kasbiga mehr qo’ygan insonlardir. Ularning ajoyib mehnati bilan O’zbeklar suyib ishlatuvchi buyumlar bunyod etilgan. Buxoro zardo’zlik fabrikasida zarli chopon, milliy nim-chalar, do’ppilar, uy kavushlari, so’zana, dasturxon, chorsi, «buxorocha» do’ppi ishlab chiqarilgan. Chust badiiy buyumlar fabrikasi asosan qo’lda tikiladigan «chust» do’ppisi tayyorlashga mo’ljallangan edi. Andijon badiiy buyumlar fabrikasi shoyi va ip-gazlama bosh ro’-mollari, choyshablar, «iroqi», «chust» do’ppilari tayyor-lagan. Shahrisabzdagi «Hujum» fabrikasida palos va «sanama», «chizma» do’ppilari tayyorlangan. Qashqa-daryoning tog’li tumanlarida «Hujum» fabrikasining fi-liallari ochilib, unutilayozgan gilam, do’ppi tikish hunar-mandchiligi tiklandi.
Gilamdo’zlik ham unutilayozgan hunarmandchilik turlaridan biri edi. 60-yillarga kelib bu soha ham tiklana boshlandi. O’zbek xalqi gilamni an'anaviy uy jihozi va xalq san'ati asari sifatida qadrlaydi. Gilam to’qish barcha chorvachilik tumanlarida keng tarqalib, bu ish bilan ayollar shug’ullangan. Gilamdo’zlik O’zbek xalqining badiiy hunarmandchiligida muhim o’rin egallaydi. 60-yillarda gilam to’qish korxonalari Buxoro, Samarqand, Sirdaryo, Xorazm, Qashqadaryo viloyatlarida, Farg’ona
vodiysida mavjud edi. Gilamni qo’lda to’qish bilan birga,sanoat asosida ishlab chiqarish ham yo’lga qo’yila boshlandi.
60-yillarda kulolchilik, milliy pichoqlar, zarli buyumlar, milliy musiqa asboblari ishlab chiqarish ancha o’sdi. Musiqa O’zbek xalqi hayotining ajralmas qismi hisoblanadi. Musiqaga ayniqsa yoshlar ko’proq qiziqadilar. Maktablarda, klublarda, madaniyat uylarida badiiy havaskorlik to’garaklari, ansambllari ko’paydi. Aholining milliy musiqa asboblariga talabi ortdi. Shu tufayli dutor, doira, g’ijjak, nay, rubob, tanbur va boshqa musiqa usta-lari musiqa asboblarining sonini oshirish, sifatini yaxshi-lash bilan birga, milliy bezaklar vositasida musiqa asboblarining go’zal va betakror namunalarini yaratdilar.
Kulolchilik O’zbek xalqining qadimiy hunarmandchi-lik turlaridan hisoblanadi. Rishton sopol buyumlarini butun dunyo biladi. Bu san'at moviy osmonimiz, tabia-timiz, tiniq suvimiz ranglarini o’zida mujassamlashtir-gan. Asrlardan buyon bu kasbga muhabbat, hurmat avloddan-avlodga o’tib kelmoqda.
50—60-yillarda kulolchilikning asosiy markazlari Buxoro, Rishton, Samarqand hisoblangan. Sopol buyumlar Andijon, Toshkent, Qarshi va boshqa shahar-larda ham ishlab chiqarilgan. Samarqand, Buxoro, Toshkent ustalariga sariq, qizil, malla rangli, Farg’ona vodiysi va Xorazm ustalariga esa havo rang, oq, ko’k buyumlar ishlab chiqarish xos edi. Urushdan keyingi yillarda respublikada mashhur kulollar — toshkentlik Rahimov, samarqandlik — U. Jo’raqulov, K. Sharo-Pov, A. Muxtorov, M. Nosirov, g’ijduvonlik I. Narzullaev, denovlik B. Xalilov, xivalik R. Rahimov va boshqa ustalar ijod qildilar.
Umuman olganda, bu davrda hunarmandchilik faoliyati og’ir kechdi. Sovet hokimiyatining dastlabki yn larida hunarmandchilik xususiy mulkchilikdan koopera tiv mulkiga aylantirilgan, artellarga birlashtirilgan edi 1956-yili hunarmandchilik kooperatsiyasi tugatilib, hu-narmandlar artellari davlat korxonasiga, mulkiga aylan-tirildi. 50-yillardagi islohotlar tufayli hunarmandchilik-ning asosiy qismi yo’q qilindi. Davlat mulkiga aylantiril-gan korxonalarda buyumlar sifati keskin pasaydi. Chunki ustalarga tayyorlangan mahsulot soniga qarab haq to’lanar edi. Hunarmandlar ko’p mehnat sarflab, sifatli mahsulot ishlab chiqarishdan manfaatdor emasdilar Ular sifatli buyumlarni buyurtmachilarga va bozorga chiqarardilar.
Shunday qilib, hunarmandchilikning ko’p turlari tugatildi. Badiiy buyumlar fabrikalarida ishlab chiqaril-gan buyumlar sifati yakka tartibda ishlab chiqarilgan hunarmandlar buyumlari sifatidan ancha past edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
