Anguage and literature

suhbat metodi
dan 
foydalangan holda o‘rganish mumkin.
Pedagog avval o‘quvchilarni ertak matni bilan tanish-
tiradi.So‘ngra asar mazmunidagi yetakchi g‘oyalar, 
qarashlarga diqqatni tortish uchun xuddi shu o‘rinlarni 
savol va topshiriqlarga aylantirib bolalarga murojaat 
qiladi: 
“Qani,­o‘ylab­ko‘rib­ayting-chi,­nima­uchun­ham-
ma boy bo‘lishni orzu qiladi?”
Bu savol, garchi bolalar-
ga berilayotgan bo‘lsa-da, kattalarni ham o‘ylantiradi. 
Odamzod hamisha boridan to‘kisroq yashashga intila-
di. Lekin O‘ktamga o‘xshab xayol surib o‘tirish, g‘oyib
-
dan boy bo‘lib qolish mumkin emasligini, buning uchun 
mehnat qilish, aql bilan ish ko‘rish lozimligini, shundagi-
na boylik odamga baxt va shodlik keltirishini ertakning 
tahlili asnosida o‘quvchilar anglashlari kerak. 
Ertak qahramoni O‘ktam og‘ir mehnat qilib halol 
non topib yashayotgan oddiy dehqon. Uning hech qan-
day mehnat va harakatsiz boy bo‘lishga intilgani: 
“Al
-
loh­menga­bir­kuch­bersa-yu,­qo‘limni­nimaga­ursam,­
o‘sha narsa tillaga aylanib qolaversa, ana o‘shanda 
og‘ir mehnatdan qutulib, farovon hayot kechirgan bo‘lar 
edim”
tarzida boylikka erishishni orzu qilishi amalga 
oshmaydigan xayol ekani ertak mohiyatiga singdirilgan. 
Hatto halol mehnat bilan kun ko‘rib kelayotgan odam-
ning ko‘rganlari tush ekanidan xursand bo‘lib ketgani – 
haqiqat. Shu holat uning asliyati. Chunki halol mehnat 
bilan kun ko‘rgan odam tasodifan kelib qolgan boylik-
dan qo‘rqadi, uning bexosiyat ekanini biladi. Bolalar bu 
savolga o‘z bilimlari, soddagina dunyoqarashidan kelib 
chiqib javob berishadi, albatta. Faqat javoblar kuzatili-
shi, ularda axloqiy mezonlarga zid tushunchalar yo‘qli-
giga diqqat qaratilishi maqsadga muvofiqdir.
“Siz ham boy bo‘lishni orzu qilasizmi? Boy bo‘lsan
-
giz, pulingiz ko‘p bo‘lsa, nimalar qilgan bo‘lardingiz?” 
shaklidagi savolga ham bolalar ko‘p o‘ylab o‘tirmay, 
o‘zlarining orzularidagi narsalarni sanab ketishlari aniq. 
Lekin O‘ktamning 
“Ana 
o‘shanda og‘ir mehnat
-
dan qutulib, farovon 
hayot kechirgan bo‘lar 
edim”, degan gapi haqi
-
da nima deb o‘ylaysiz, 
mehnat qilmasdan ham 
odam­boy-badavlat­bo‘-
 
l ishi mumkinmi?” 
degan 
navbatdagi savolga bo-
lalar o‘ylab ko‘rib javob 
qaytarishlari kerak bo‘-
ladi. Ularga A.Push-
kin qa 
lamiga mansub 
“Baliqchi va oltin baliq 
haqidagi ertak”dagi 
kam pirning holatini eslatish mumkin. Peda gog mana 
shular asnosida bolalarni o‘ylab ko‘rishga yo‘naltirib 
turishi kerak bo‘ladi. 
“Siz O‘ktamning qo‘llari shunaqa 
sehrli bo‘lib qolganiga qanday qaraysiz? Bu yaxshimi 
yoki­yomonmi?­O‘ylab­ko‘ring-chi,­O‘ktam­o‘z­orzusiga­
erishganidan keyin nega qo‘rqib ketdi?” 
savoliga javob 
berishda bolalar ertakning mazmunidan kelib chiqib uni 
takror aytib berishlari aniq. Lekin bu takrorning zamirida 
o‘quvchilar oddiygina bir to‘g‘ram halol non har qanday 
tilladan ustun ekanini his qilishlari kerak. Odamning til-
lalari ko‘p bo‘lsa-yu og‘zi bir tishlam nonga yetmasa, til-
laning qadr-qimmati bir pul ekanini tuysinlar. Pedagog 
bolalarni shu haqiqat tomon yo‘naltirishi maqsadga mu-
vofiq bo‘ladi. 
“O‘ktam uyg‘onib ketgach nega xursand bo‘lib ketdi? 
Sizning qo‘llaringiz shunaqa sehrli bo‘lib qolishini istar
-
midingiz?”
savollari bolalardan jiddiy javobni talab qila-
di. Bolalar O‘ktamga qo‘shilib quvonishdimikin? Yoki 
afsuslanishdimikin? Har ikkala holatda ham o‘quvchi-
lar o‘zlarining xulosalarini asoslasinlar,
 “Nega shunday 
deb o‘ylaysan?” 
savolining berilishi bu masalani oy-
dinlashtiradi. Gap shundaki, bolalarga bola deb emas, 
jiddiy masalalarni birgalikda hal qilishlari kerak bo‘lgan 
sherik deb qarash ularning ma’naviy kamolotini ta’min-
lashda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Bolalarning ertaklarni yaxshi ko‘rishi hech kimga 
sir emas. Shu bois ertaklar ustida ishlash namunalari 
ko‘proq keltirilyaptiki, navbatdagi ertak “Dehqon bilan 
Jin” deb nomlanadi. Bu ertakni ta’limning