Anguage and literature

Muxtabar KARIMOVA, 
O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi 
akademik litseyi o‘qituvchisi
TALABANING TASHRIF QOG‘OZI
Insonni o‘rganmoqchi bo‘lsak, suhbatda so‘ziga, 
yuz-ko‘ziga qaraymiz. Yozgan xatida esa uning husnixati 
va imlosiga e’tibor beramiz.
Grafologiya – shaxsni o‘rganishning ishonchli usullari-
dan biri bo‘lib, inson xarakterining harf yozishda aks etgan 
ichki qirralarini ko‘rsatib beradigan mustaqil fandir. Talaba-
lar bilan bevosita muloqot jarayonida har bir pedagog gra-
fologiya fanidan xabardor bo‘lishi foydadan xoli bo‘lmaydi.
Yozuvlar ham xuddi odamlarning individual xususiyat-
lari, barmoq izlari kabi xilma-xildir. Masalan, yozuv aniq, 
o‘qishga oson, harflar bir-biriga bog‘langan bo‘lsa, bu yo
-
zuv sohibi mehnatkash, ishni chin dildan qiladigan, qiziquv-
chan, hushyor fikrlovchi, ijodiy aql egasidir. Noaniq, betar
-
tib yozuv aniq, mantiqiy fikrlay olmaydigan aql belgisidir. 
Yozuv noaniqligi ijodiy fikrlashdan emas, balki sabrsizlik, 
shubhalanish va yangi g‘oyalarni qabul qilishni istamaslik 
sabablidir. Bunday insonlarni tushunish qiyin, ularning kay-
fiyati tez-tez o‘zgarib turadi. Avvaliga yozuv noaniq ko‘rinib, 
yaxshilab qaralganda tushunsa bo‘lsa, harflar shuncha
-
ki yozib qo‘yilgan, bezashga urinish yo‘q bo‘lsa, bu – tez 
yozish va tez fikrlash belgisi, asosiy mohiyatni tushungan 
aql egasi o‘z fikrlarini ijodiy ifodalay oladi, mustaqil fikrlaydi.
Umuman olganda, yozuvning tekis va ravonligi – yozuv 
sohibining tartibli ekanligini, iqtiboslardan o‘rinli foydalana 
olishi – badiiy asarlarni ko‘p mutolaa qilganligini, uslubiy xa-
tolarning yo‘qligi – so‘zamolligini ko‘rsatadi. 
Filologiyaga ixtisoslashgan oliy o‘quv yurtlariga kirish 
imtihonlarida insho sinovi qo‘yilgan. Chunki ushbu sohada 
faoliyat yuritgan har bir kadr o‘z sohasining yetuk mutaxas-
sisi bo‘lishi uchun nutq savodxonligi va yozma nutq ko‘nik-
malarini puxta egallagan bo‘lishi lozim. Insholarni o‘qish 
jarayonida hali abituriyentning o‘zini ko‘rmasdan turib, xat 
egasi haqida qisman ma’lumotga ega bo‘lasiz. 
Demak, xat, yozma ish – xat egasining tashrif qog‘ozi 
bo‘lib hisoblanadi.
Badiiy asar mutolaasi og‘zaki nutq, ya’ni notiqlikni rivoj-
lantiruvchi omil bo‘lib, ko‘p mutolaa qilish yozma nutqni ham 
o‘stiradi: imloviy, ayniqsa, uslubiy xatolar kamaya boradi. 
Akademik litsey darsliklarida, asosan, uslubiyat 
o‘rganiladi: til hodisalarining og‘zaki va yozma nutqda 
qo‘llanishi talabalarga singdirib boriladi. Mashqlarda tanlan-
gan matnlar ham badiiy saviyasi yuqori, tarbiyaviy ahamiya-
ti katta bo‘lgan matnlar bo‘lib, o‘quvchining og‘zaki, yozma 
nutqini rivojlantirish maqsadida “oddiydan murakkabga” to-
mon joylashtirilgan. Hikmatlar, adabiy asardan olingan par-
chalar, maqol va matallar, hadis namunalari talabaning es-
tetik didini shakllantirishga xizmat qilsa, matnning o‘zi u ning 
yozma nutqini o‘stiradi.
Maktabning quyi sinflarida yozma matndagi xatolar, 
asosan, imlo va tinish belgilari bo‘lsa, yuqori sinflarga o‘til
-
gach, uslubiy xatolar qiynay boshlaydi. Bu xatolarni tuza-
tishda dastlab ko‘proq lug‘at diktantlarga e’tiborli bo‘lish, 
Davomi 22-betda

---

veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz
13
навбатчи
Metodik tavsiya
Jahon miqyosida ro‘y berayotgan globallashuv, in
-
tegratsiya jarayonlari xorijiy til o‘qituvchisini tayyorlash 
tizimiga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda va bu, o‘z navbati-
da, xorijiy til o‘qituvchisini tayyorlashda davlat standart-
lari, pedagogik talablar, tayyorlash mazmuni, usuli va 
vositalarini qayta ko‘rib chiqishini taqozo etmoqda. 
Chet til o‘qituvchisini tayyorlash muayyan tizimda-
gi fanlar bo‘yicha auditoriya mashg‘ulotlari, mustaqil 
ishlar, o‘quv-tarbiya amaliyoti (pedagogik amaliyot)ni 
o‘tash davrida amalga oshiriladi. Ushbu tizim o‘zaro uz-
viy bog‘langan umumfilologik, ma’naviy-ma’rifiy, psixo-
logik-pedagogik, ijtimoiy-madaniy, metodik tayyorgarlik 
kabi qismlardan tarkib topadi. Xorijiy til o‘qituvchisi kas-
biy layoqatining tarkibiy qismlarini quyidagicha tasvir-
laymiz: 
Amaldagi o‘quv dasturlari va so‘nggi yillarda qabul 
qilingan tegishli hujjatlar mazmunining tahliliga ko‘ra 
xorijiy til o‘qituvchisining