Anguage and literature

taqqoslash 
metodi
dan foydalangan holda o‘rganish maqsadga 
muvofiq. “Dehqon bilan Jin” ertagi matnini Internet 
orqali topish mumkin.
2
Bu ertak zamirida ham, barcha o‘zbek ertaklari sin-
gari, yaxshilikka, mehnat qilishga, halol rizq terishga 
Gulasal BERDALIYEVA,
O‘zbekiston pedagogika fanlari 
ilmiy tadqiqot instituti tadqiqotchisi
ERTAKLAR KO‘MAGIDA BOLALARNI MUSTAQIL
FIKRLASHGA O‘RGATISH
Metodik
tavsiya

---

veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz
11
навбатчи
Metodik tavsiya
undash g‘oyasi yetakchilik qiladi. Ertak mazmuni yu
-
zasidan bolalarga taqdim etiladigan birinchi savolning 
o‘zi ulardan mustaqil mulohazani talab qiladi: 
“Hojasi
-
dan ajralgan jin nima uchun buncha bezovta bo‘ldi, 
deb o‘ylaysiz?”
Bu savolga javob ertak matnida yo‘q. 
Ertaklardan ma’lumki, jinlar hamisha odamning xizma
-
tida bo‘lgan. Ular hech qachon mustaqil yashamagan. 
Hamisha ham jisman, ham ruhan qullikda bo‘lgan odam 
ozodlikni hazm qilolmaydi. Jin ham mustaqillikda o‘zini 
yo‘qotib qo‘ygan, o‘zini har ko‘chaga urgan. Bolalardan 
biri bo‘lmasa biri balki shu atrofda fikr aytib qolishar, 
tarbiyachi diqqat bilan 
ularni kuzatishi lozim. 
Agar shunga o‘xshash 
fikr chiqib qolsa, bu 
qarashning sohibini 
hamisha alohida e’tibor 
bilan kuzatib borishi, 
uning rivojlanishi va 
shakllanishiga bosh-
qacharoq nazar bilan 
yondashishi kerak bo‘-
ladi. Kichik yoshidan 
bunday haqiqatlarni 
anglagan bola juda 
tez Shaxsga aylanadi. 
Pedagogning vazifasi 
bunga shart-sharoit yaratish, uni qo‘llab-quvvatlab tu-
rishdan iboratdir. 
“O‘ylab­ko‘ring-chi,­Jinning­hojasi­bilan­dehqonning­
farqi nimada?” 
degan savolga bolalar ertak matnidan 
tayyor javob topolmaydilar. Bu savol bolalardan mus-
taqil ravishda mulohaza yuritishni talab qiladi. Bolalar 
o‘ylab ko‘rishsa, jinning hojasi dangasa, ishyoqmas, 
hamma istaklariga Jinning yordami bilan erishgan 
odam. Buni Jinning 
“odamlarning­ bema’ni­ istaklari”-
ni bajarib yurganini e’tirof etganidan anglash mumkin.
Dehqon esa tun-u kun halol mehnat qiladi, peshona teri 
bilan non topadi. Garchi dehqonchilikdan hech qachon 
biri ikki bo‘lmagan bo‘lsa-da, mehnatini qilaveradi. Bo-
lalar bu ikki kishini imkoniyatlari va salohiyatlari dara-
jasida o‘zaro taqqoslaydilar. Yana “yaxshi” va “yomon” 
degan xulosa kelib chiqadi. 
“Mehnat bilan topilgan nonning nima uchun shirinligi 
haqida­o‘ylab­ko‘ring-chi!”­
topshirig‘i bolalarni mulohaza 
yuritishga undaydi. Bolalar hali mehnatning noni ta’mini 
bilishmaydi, albatta. Lekin tug‘ilishlari bilan ruhiyatlariga 
singdirila boshlangan hislardan kelib chiqib fikr aytishadi 
va shu bilan bunga moyillik bildirishadi. Chunki hech 
bir ota-ona bolasiga “dangasa bo‘l”, “ishyoqmas bo‘l”, 
“mehnat qilma” demaydi. Bu o‘rinda ham anglab-angla-
may taqqoslash-qiyoslash jarayoni ketadi. Mehnat bilan 
topilgan non bilan Jin topib kelgan nonning ta’mi yon
-
ma-yon qo‘yiladi. Har ikkisi tahlilga tortiladi. 
Jinning “dehqon meni aldamadimikan”, deb o‘ylashi-
ga ham bolalarning diqqati qaratilishi kerak. Uning 
ko‘ngliga bunday fikrning kelishi sabablari haqida bo
-
lalarni o‘ylab ko‘rishga undash maqsadga muvofiq bo‘la
-
di. Ma’lumki, odamzod o‘zi qanday bo‘lsa, boshqalarni 
ham shunday deb o‘ylaydi, ya’ni “hamma o‘z qarichi 
bilan o‘lchaydi”. Jin avvalgi hojasida bunday holatlarga 
ko‘p uchragan, o‘zi ham boshqalarni ko‘p aldagan bo‘lsa 
kerakki, dehqonning: