Andijon mashinasozlik inistituti,,elektrotexnika” fakulteti energiya tejamkorlik va energoaudit yo’nalishi k 95 21 gurux talabasi yusupov akromjonning termodinamika va issiqlik texnikasi fanidantayyorlagan mustaqil ishilari

6- MAVZU: SUV BUG’I ASOSIY TUSHUNCHASI

Suv bugʻi — suvning gazeimon holati. Suvning suyuq holatdan gazeimon holatga oʻtishi natijasida hosil boʻladi. Suv bugʻini: bugʻning muallaq holatdagi suv tomchilari bilan aralashmasidan iborat hoʻl toʻyingan bug; namlik aralashmalaridan tozalangan quruq toʻyingan bugʻ; muayyan bosimdagi toʻyinish temperaturasidan yuqori temperaturaga ega boʻlgan oʻta qizdirilgan bugʻlarga ajratish mumkin. Bir xil bosimdagi toʻyingan bugʻ va oʻta qizdirilgan bugʻlar temperaturalarining farqi oʻta toʻyinganlik darajasi deb ataladi. Toʻyingan va oʻta qizdirilgan Suv bugʻidan, xususan, bugʻ mashinalarida, bugʻ turbinalarida ish jismi, isitish tizimlarida issiklik tashuvchi sifatida foydalaniladi. Kumir, neft, gaz kabi organik yoqilgʻilarning yonishida
ajraladigan issiklik, ogʻir elementlar yadrolarining boʻlinishida ajraladigan energiya hamda elektr tokining oʻtishi natijasida vujudga keluvchi issikliklardan foydalanib bugʻ generatorlarida Sb. hosil qilinadi. Zamonaviy katta bugʻ qozonlarining f.i.k. 95 foizgacha yetadi. Odatda, katta masshtabli energetik inshootlarda quyidagi parametrlarga ega boʻlgan Sb. ishlatiladi. Toʻyingan Suv bugʻining fizik xossalari faqat uning temperaturasiga bogʻliq. Toʻyinmagan Suv bugʻining fizik xossalari esa uning temperaturasi va qanday bosim ostida turganligiga bogʻliq. Ideal gaz va bosim nolga intilgan sharoitda Sb. uchun z birga teng.
oʻzgarmas boʻlgan sharoitda bosimning 300 atm gacha ortib borishida z ning kamayishi kuzatiladi. Bu kamayish toʻyinish sharoitiga yaqinlashganda juda kuchayib ketadi. Suv bugʻining yopishqokligi, bosim oʻzgarmas boʻlgan sharoitdagi issiklik sigʻimi va issiklik oʻtkazuvchanligi, bosimning kichik qiymatlarida temperatura koʻtarilishi bilan ortib boradi. Ammo temperaturaning katta qiymatlarida bu bogʻlanishlar murakkab harakterga ega boʻladi. Bu maʼlumotlar asosida bosim va temperaturaning juda keng diapazonlarida Suv bugʻining termodinamik xossalari yoritilgan jadvallar tuzilgan.
Bu faza bu suyuq holatdan gaz holatiga o'tganda suvning delegatsion holatidan boshqa narsa emas. Bu bug 'rangsiz va hidsiz, garchi u odatda suyuq holatda bo'lgan mayda suv tomchilari bilan to'qnashganda oq va bulutli ko'rinishga ega bo'ladi. Suv bug'lari ham zichligiga qarab ko'rinishni kamaytirishi mumkin va qaerdasiz. Masalan, biz dushdan chiqib, hammom oynalarini yopib qo'yganimizda, suv bug'larini juda yaxshi ko'rishimiz mumkin. Bu erda suv bug'lari to'planib, devorlarga yopishganda suyuq bo'ladi.
Tabiatda bug 'er osti suvlari ba'zi vulqon jarayonlari orqali qizdirilganda hosil bo'ladi. Ushbu vulkanik jarayonlar natijasida issiq buloqlar, geyzerlar, fumarolalar va ba'zi turdagi vulqonlar paydo bo'ladi. Geyzerlar - bu issiq buloqning maxsus turi. Bug 'qazilma yonilg'i quyish qozonlari va yadro reaktorlari kabi texnologik tizimlar orqali sun'iy ravishda ham ishlab chiqarilishi mumkin. Shu tarzda, biz buni bilamiz suv bug'lari sanoat uchun muhim energiya manbai hisoblanadi. Elektr energiyasini ishlab chiqarishning ko'pgina jarayonlarida suv bug'larining turbinalarni harakatga keltirish qobiliyati hisobga olinadi.
Uni yuqori namlik paytida, tong paytida yoki atrof sovuq bo'lib, havo og'iz orqali oltinchi o'rinda turganda sezish mumkin. Og'izdagi havo namlik va suvni o'z ichiga oladi, bu esa sovuq havo bilan aloqa qilish orqali qoplanadi.
Suv bug'ining hosil bo'lishi
Keling, suv bug'ining qaysi asosiy jarayoni hosil bo'lishini ko'rib chiqamiz. Suvning qaynashi bu uzoq vaqt davomida kuchli issiqlik ta'sirida bu element suyuqlikdan gaz holatiga o'tadigan jismoniy jarayondir. Suvning qaynash harorati 100 daraja. Aynan shu haroratda suv qaynay boshlaydi. Biroq, suv bug'lari mavjud bo'lishi uchun suv yashashi shart emas.
Suyuqlik qaynash darajasiga yetgach, suyuqlikni bug'ga aylantirish uchun issiqlikni yutadi, lekin uning harorati endi oshmaydi. Barcha suyuq suvlar bug'ga aylanadi barcha suyuqlik