Andijon davlat universiteti umumiy pedagogika kafedrasi ijtimoiy pedagogika

Mustahkamlash uchun savollar:


O’QUV ADABIYOTLARI, DARSLIK VA O’QUV QOLLANMALAR
Asosiy va qo‘shimcha o‘quv adabiyotlar hamda axborot manbaalari
Asosiy adabiyotlar
TAVSIYA ETILAYOTGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1 Egamberdieva N. M. Ijtimoiy pedagogika. Darslik.T.2009
2.MavlonovaR. Ijtimoiy predagogika.O’quv qo’llanmaT. Istiqlol 2009
3. Gapaguzova M. A. Istoriya sotsialnoy pedagogiki. O’quv qo’llanma. M. Vlados. 2006.
Qo’shimcha adabiyotlar.
4.o’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabr “O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqslash to’grisida” gi PF-5847-son Farmoni.
5. O’zbekistan Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni O’zbekiston Respublikasi qonun xujjatlari to’plami, 2017 yil, 6 son,70 modda.
6.Mirziyoev SH. M. Qonun ustuvorligi - inson manfaatlarini ta’minlash taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. ‘"O’zbekiston”, 2017.
7. Munavvarov A.K. Pedagogika. - T.: O’qituvchi. 1996 y.
8. Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi. - T.: O’qituvchi. 1994 y.
9. Yuldoshev J. Ta’lim yangilanish yo’lida. - T.: O;qituvchi. 2000 y.
10. Podlaskiy I.P. Pedagogika. V 2x kn. M.: Vlados, 2003.
Axborot manbaalari
1. www.tdpu.uz
2. www.pedagog.uz
3. www.ziyonet. Uz
4. www. edu. Uz
5 tdpu-INTERNET. Ped.
18-Mavzu: Ijtimoiy pedagogikaning tadqiqot ob’ekti.
REJA.
1.Ijtimoiy pedagogikaning tadqiqot ob’ekti.
2.Ijtimoiylashuv jarayonida olib boriladigan asosiy faoliyat.
3. Ijtimoiylashuv jarayonida olib borilgan tadqiqot ishlarining mazmuni.

Tadqiqot obyektini aniqlash jarayonida, biz nima tadqiq qilinayotganligi haqidagi savolga javob beramiz; tadqiqotning yangi bilimlar qo‘lga kiritiladigan mazkur jihati tadqiqot predmetida aks etadi (V.V.Kraevskiy). Tadqiqot predmeti bu obyektni o ‘rganishining aniq jihatini o‘zida ifoda etadi. F.A.Kuzinning fikricha, tadqiqot predmeti - bu muhokama qilinayotgan tadqiqot obyekti doirasiga qamrab olingan barcha narsa-hodisalardir. Masalan, ta’limning o‘zi turli jihatlar bilan bog‘!iqiikda tadqiq etilishi mumkin:

• ... qadriyat sifatida;
• ... madaniyat komponenti sifatida;
• ... maqsadli yo'naltirilgan ijtimoiylashuv mexanizmi sifatida;
• ... idrok etish bilan uyg‘unük mexanizmi sifat;
• ... dinamik va statistik tizim;
• ... o ‘qituvchi va o'quvchilarning o ‘zaro hamkorligi;
• ...jarayon;
• ... natija;
• ... mustaqil ta’lim;
• ... boshqaruv va loyihalashtirish obyekti;
• ... ta’lim xizmatlari sohasi va b.
Tadqiqot obyekti va predmetining muhim belgilari. Tadqiqot predmetini nima uchun aniq belgilab olish lozim? Predmening aniq belgilanishi tadqiqotchini nom a’lum jihatlam i aniqlashtirish jarayonida behuda urinishlardan xalos etadi, chek-chegarasiz elementlar, hossalar va munosabatlarga ega empirik obyektlar haqida yangi fikrlami bayon etishga imkon beradi. Tadqiqot predmetining aniqlashtirilishi ilmiy izlanishning chegarasi va vektorlarini o'rnatishni nazarda tutadi.
Tadqiqot predmeti tadqiqotchidan yangi bilimlarni qo‘lga kiritish uchun
nimalarga e’tibor qaratish lozimügini belgilab beradi.
Tadqiqot obyekti va predmetining qiyosiy tT ad q iq o t obyekti va predm etini aniqlashda yo‘l q o ‘yiladigan tipik xatolildar. Pedagogik tadqiqotlar obyekti va predmetini aniqlashda yo‘l qo‘yiladigan maxsus va tipik kamchiliklari:
- pedagogik tadqiqotda obyekt yaxlitlik, lekin m a’lum qamrovni
ko‘zda tutilgan holda belgilanadi. Tadqiqot predmeti - bu obyektni
o ‘rganishning o ‘ziga xos iihati, m a’lum bir qamrov diorasi. “lovihasi”
b o lib . ilmiv izlanishning aniq doirasi va vo‘nalishini taqozo etadi:
- tadqiqot predmetining metodologik jihatdan to ‘g‘ri belgilanganligi faqat muammoning nazariy tahlili va mos kelishi, tadqiqotning
konseptual asoslarini ishlab chiqilganligi bilan bevosita bog‘iiqdir;
- bitta obyekt turli jihatlar bilan bogMiqlikda o‘rganilishi mumkin;
- “Tadqiqot obyekti” va “tadqiqotning obyekt sohasi” tushunchalarini farqlash lozim. Bir muammo maydoni doirasida tadqiqotning
ko‘plab obyektlarini shakllantirish mumkin;
- tadqiqot predmeti va obyekti o ‘rtasidagi vakuumning mavjudligi.
Ko‘pincha obyekt yoki predmet psixologiya, pedagogik psixologiya
sohasi bilan bog‘Iiqlikda aniqlashtiriladi (“... ko‘nikmlarini rivojlantirish” yoki “Kichik maktab yoshidagi o ‘quvchilaming intellektual
qobiliyatini rivojlantirish”). Rivojlanish individ pisxikasi bilan bog‘lik
bo‘lib, uni tashxis etish - psixologiya va pedagogik psixologiyaning
tadqiqot predmetini tashkil etadi. Pedagogika shaxsni rivojlantirish
mazmuni, shakl, metod va vositalarini tadqiq etadi. Masalan, falsafal
doktori dissertatsiya mavzusi “0 ‘quvchilarida mustaqil fikrlashni
shakllantirishning didaktik asoslarini takomillashtirish” tarzida tanlansa,
pedagogika fanlari bo‘yicha ilmiy darjaga talabgor albatta, masalaning
didaktik shart-sharoitlari - omillari, mazmuni, shakl, metod va
vositalari, amaliy-texnologik tizimini tadqiq etishi talab etiladi;
- tadqiqot predmetini “jarayon” sifatida belgilanishi (masalan, tadqiqot predmeti - o ‘quvchilarning mustaqil fikrlashini shakllantirish jarayoni). Mazkur holatda jarayon obyektiv tavsifga ega. M uallif tadqiqot
obyektini emas, balki predmetini aniqlashtirgan. Qachonki tadqiqot
predmeti tadqiqotchining subyektiv nuqtai nazari obyektga nisbatan aniq
belgilab olingan bo‘lsa, “jarayon” sifatida aniqlashtirilishi mumkin.
E.V.Berejnovaning tadqiqot ishi obyekti “pedagogika oliy ta ’lim muas89
sasasi talabaiarini kasbiy tayyorlash jarayoni”, tadqiqot predmeti esa,
“kasbiy tayyorgarlik jarayonida talabalarda metodologik madaniyatni
shakllantirish” tarzida belgilangan. Ana shu tarzda tadqiqot obyekti ham,
predmeti ham jarayon sifatida aniqlashtirilgan. Shuning bilan birga,
tadqiqot predmetida mualiifning tadqiqotga doir subyektiv yondashuvini
aks ettiruvchi aniq jihat o ‘z ifodasini topgan;
-tadqiqot obyekti yoki predmetini ning nazariy asoslari” tarzida
belgilash. Muallif nazariy asoslarni mustaqil ravishda tadqiqot jarayonida aniqlashtiradi. Mazkur holat pedagogik ta’limotlar tarixida
tadqiqot natijasi bo‘lib xizmat qilishi mumkin;
- “Predmetning obyektning tarkibiy qismi sifatida” belgilanishi.
V.V.Kraevskiyning fskricha, tadqiqot obyekti va predmetini aniqlashtirishda eng keng tarqalgan kamchilik bu predmetni obyektning bir
qismi sifatida qabul qilinishidir (masalan, tadqiqot obyekti - “maktab
tarbiya tizimi”; predmetIjtimoiy pedagogika predmeti sa`natdan shaxsga ta`sir etadigan goyaviy –
emostional vositalar kompleksidan keng foydalanish bilan farq qilib turadi.
Ijtimoiy pedagogika Ozbekistonda ham, dunyodagi boshqa mamlakatlarda ham oz
ok va chukur an`analarga ega. Shunga karamay sovet davrida ijtimoiy pedagogika
yutuqlari e`tiborga olinmadi. Bunday muammolarni shaxsga, shamkorlik
an`analariga, raxm–shavqatga, milliy an`analarga befarq bulish xolatlari bilan
izoxlash mumkin. Bu ijtimoiy tarbiya soshasi mutaxassislari oldida turgan
vazifalarni murakka`lashtirib yuboradi. Shuning uchun ham ijtimoiy pedagogikani
rivojlantirish va mazkur yunalishda mutaxassislar tayyorlash muhim ahamiyat kasb
etadi. Mana shuning uchun ham ijtimoiy pedagogika yangi soha sifatida faqat ijtimoiy– pedagogik mutaxassislar davlat va jamoat organlari boshqarmalarinigina emas, balki mutaxassislar tayyorlaydigan tizimni, shuningdek ijtimoiy– pedagogik faoliyatining ilmiy–tadqiqot bazasinni ham oz ichiga oladi. Ijtimoiy pedagogika yakin kelajakda oqituvchi yoki tibbiy xodim singari ommaviy kasbga aylanadi, chunki ayrim olamning ijtimoiy kasalligini oldini olish va ma`naviy –axloqiy ogishini davolash «ijtimoiy epidemiya»ga qarshi kurashga nisbatan ancha osondir.
Ijtimoiy pedagogikani fan sifatidagi xususiyatlarini anglash uchun uning
tadqiqot ob`ekti xususiyatlarini irganmok lozim. Shu sabab fanda tadqiqot obe`kti
va predmeti tushunchasi mavjud. Ijtimoiy pedagogikaning tadqiqot ob`ekti ga predmetini tahlil qilishdan avval ijtimoiy pedagogika terminining oziga ahamiyat bermoq kerak. Bu termin ijtimoy va pedagogika sozlaridan tashkil topib ularni ma`nosini ozida jamlayadi. Bu birlik fanda differentsatsiya va integratsiya xodisalari bilan birgalikda namoyon biladi. Yangi bilimlarni osishi ilmiy fikrlarni real hayotga tatbiq etilishi, yangi mualimmlarni yuzaga kelishi jamiyatni ilmga ehtiyojini yuzaga keltirish darajasi fanning differentsnatsiyasi va maxsuslashtirish tendentsiyasi kozatiladi. Chunonchi asosiy fan mustaqil rivojlanuvchi xususiy tarmoqlarga ajratiladi. Shuningdek, bir qator muammolarni hal qilishda tuplam nuqtai nazardan bir ob`ektni urganuvchi mustaqil fan birligini ozida namoyon qiluvchi integratsiya xodisa kozatiladi. Masalan: pedagogikani boshqa fanlar bilan alokasida tadqiqotning mustaqil ob`ektlari alohida kozatiladi: falsafa bilan birgalikda ta`lim falsafa psixologiya bilan oz aro munosabatda psixolo- pedagogika, siyosatshunoslik bilan birlikda. Bunday misollarni Koplab keltirish mumkin. Pedagogikada keyingi vaqtda differentsiya xodisasi etarli darajada kuchaydi. Pedagogikaning mustaqil fan sifatidagi tarmoqlari maktabgacha
pedagogika, maxsus pedagogika, professional pedagogika rivojlanib, takomillashib
bormoqda. Ijtimoiy pedagogika shular jumlasidandir.
Ijtimoiy pedagogikaning tadqiqot ob`ekti pedagogika urganadigan jarayon
va voqelik bolib, u masalani muayyan, oziga xos aspektda kuradi. Uning oziga xosligi esa «ijtimoiy» degan sizda ifodalangan. Ijtimoiy pedagogikaning ob`ekti insonning ijtimoiylashuv jarayonidir. Xalqning boy merosi, pedagogikasidan, fan, madaniyat, jamiyat yutuqlaridan foydalanib, ijtimoiy pedagogika oz nazariyasini, metodi va texnologiyasini ishlab chiqadi. Ijtimoiy pedagogiki davlat va jamiyat institutlarining ma`naviy ma`rifiy markazlari faoliyati sohasidir, bu erda yangi qadriyatlar san`ati shakllantiruvchi va birlashtirib turuvchi faoliyat jamlanadi. «Ijtimoiy» tushunchasida odamlarning birga yashashi bilan bogliq jarayonlar ifodalangan, ammo ularning muloqati va oz aro aloqalari turli shakllarda boladi. Demak, pedagogika osib kelayotgan avlod tarbiyasi va ta`limi togrisidagi fan bolib, ijtimoiy pedagogika esa jamiyat a`zosini tarbiyalash va unga ta`lim berish tigrisidagi fandir. Ijtimoiy pedagogika jarayon va xodsalarni ma`lum spetsifik aspektda
organadi. Pedagogik bilimlarning bu yangi tarmogi spetsifikasi «ijtimoiy» sozida namoyon boladi. «umuminsoniy tushuncha insonlar hayotiy faoliyati, ularning ozaro muloqat» formalari bilgan narsa-xodisalarpi ozida jamlaydi. Shunday qilib, pedagogika yosh osib kelayotgan avlodni tarbiyalovchi va ta`lim beruvchi fan asoslari ijtimoiy pedagogika ta`lim-tarbiya jarayonida bolaning jamiyat hayotiga kiritishni ta`minlaydigan aspektni tadqiq etadi. Insonni atrofdagi muhit bilan ozaro aloqasiga ta`siri asosida rivojlanishini uning ijtimonylashish jarayoni deb ta`kidlash mumkin. Zero, ijtimoiy norma -madaniyat qadr-qimmatlar egallashi lozim shuningdek bu jamiyatda insonni oz qobiliyatlarini realizatsiya qilinish, nazorat qilish ijtimoiy ijtimoiy tajribani egallash (bilimlar kadr-qimmat xulk-atvor qoidalari jarayoni ijtimoiy xodisa deb nomlanadn. Bolani ijtimoiylashtirish murakkab va davomli xodisadir. Bir tomondan shar qanday jamiyat ozining rivojlanish etapida ma`lum ijtimoiy, ma`naviy kadr- qimmat, iz ini titishi, axloqiy qonun-qoidalar, normalar ishlab chiqadi. Jamiyat bir avlod shu jamiyatdagi konun-qoidalarni egallab uning teng xuquqli a`zosi sifatida yashab, faoliyat kirsatishni kozda tutadi. Buning uchun jamiyat ta`lim-tarbiya normasi orqali shaxsga ta`sir kursatadi Ikkinchi tomondan, atrofdagi olamda sodir etilayotgan turli xodisalar uning shakllanishga ta`sirini kursatmay qolmaydi. Jamiyat ozaro munosabatda bilgan izaro sharakatlanadigan xilma-xil ijtimoiyi institutlarni izida namoyon qiladi. Shular orqali bola tomonidan ijtimoiy normalarni egallash jarayoni amalga oshadi. Bulardan ba`zilari bolani rivojlanishi va ijtimoiy shakllanishiga ta`sir kursatadi, boshqalari esa uning shaxsiy sifatlarini shakllanishiga ijobiy ta`sir kursatadi. Bunday ijtimoiy institutlar qatoriga oila,ta`lim, madaniyat va din kiradi. Oz qobiliyatini inson tomonidan jamiyatda koplab kuydagi jarayonlarda amalga oshadi;
A) Insonni jamiyat bilan stixiyali izaro munosabatda va uning shayotiy
jabshalariga stixiyali ta`lim jarayonida.
B) Insonlarni u yoki bu kategoriyasiga davlat tomonidan pedagogika nimani urgatadiq Ijtimoiy pedagogika insonlarning
butun egalayotganayotgan davom etayotgan amalga oshiradigan ijtimoiy tarbiyani tadkik ta`sir kirsatish jarayonida.
V) Inson rivojlanishi, uni tarbiyalash uchun qulay shart—sharoitlar yaratish.
G) Inson oz ini tarbiyalashi va rivojlantirish jarayonida.
Shunday qilib, rivojlanish insonni shakllanish jarayoni, ijtimoiylashtirish-
konkret ijtimoiy sharoitlar asosida rivojlantirishdir. Inson tarbiyasi asosan oilada amalga oshiriladi. Bu xolatda biz oilaviy pedagogika ob`ekti bilgan oilaviy xususiy tarbiyalarida muloxoza yuritamiz. Tarbiyalash diniy idoralar orkali amalga oshadi. Bunda konfessional tarbiyaga duch kelamiz. Tarbiyalash davlat va jamiyat tomonidan shu maqsadida tashqilotlar orqali yuzaga keladi. Bu ijtimoiy pedagogika tadqiqot ob`ekti bilgan ijtimoiy tarbiyalash jarayoni xususida fikrlaymiz. Ijtimoiy tarbiyalash siyosatshunoslik, ijtimoiy: jarayonining tarkibiy kismi hisoblanadi. Ijtimoiy pedagogika matnda uni ijtimoiylashtirish bilan borish oldida urganadi ya`ni, planeta, mamlakat maktablardagi inson tarbiyasiga ijtimoiy omillar ta`sir etish ishlab chiqarish tarbiyasida oila, ommaviy axborot vositalar, atrofda odamlar bilan mulokot ornini kurib chiqadi.
Ijtimoiy pedagogikani nima uchun urganish lozim:
Ijtimoiy pedagogika - fanning shunday tarkibiki uning vositasida:
Birinchidan inson hayotda ma`lum sabablar asos ichida yuzaga kelgan xodislar
urganiladi.
Ikkinchidan insonning rivojlanishi uchun qillay sharoitlar yaratishni kozda titadi.
Uchinchidan ta`sir etuvchi xodisalarni oldini oladi.
Ijtimoiy pedagogika oquv predmeti sifatida ijtimoiy pedagogik faoliyat
tasvirini xarakterlaydigan vazifasini amalga oshiradi. Bu vazifani amalga oshirish ijtimoiy pedagogikani urganish jarayonida talabalar tomonidan bir qator maqsadlarni amalga oshirshni kozda totadi: ma`lum doiradagi nazariy bilimlarni egallash va bularni amalda qullash muammoni oldindan kurish va echishga sub`ekt va ijtimoiy jarayonga kura ijtimoiy gumanitik munosabatlarni shakllantirish. Ijtimoiy pedagogika ijtimoiy tarbiya muammosini urganadi. Bu ijtimoiy peagogika ukuv kursini tuzilishini ozida aks ettiradi. U ijtimoiylashtirish jaryonini ijtimoyi pedagogik xodisa sifatida urganadi. Ijtimoiy pedagogika pedagogikaning mustaqil bir bulagi bolib u kishilar jamoasi shamda aloshida shaxslarga ta`lim tarbiya jarayonidagi ijtimoiy muammolar ularning kelib chiqish sabablari hamda bu muammolarning bartaraf etilishining nazariy va amaliy jihatlarini orgatadi. Ijtimoiy pedagogika fani ijtimoiy shaxsning oziga xos milliylik tomonlarini tarbiya jarayonida orgatib boradi. Pedagogika va sotsial pedagogika bir-biriga juda bogliq, lekin ularning farqi shundaki, Pedagogika fani ijtimoiy shaxsning faqat ta`lim va tarbiyasi bilan shugullanadi. Ijtimoiy pedagogika esa bola shaxsini va uning bolaligini himoya qiladi.