Andijon davlat universiteti pedagogika fakulteti



Download 486,42 Kb.
Pdf ko'rish
bet10/28
Sana01.01.2022
Hajmi486,42 Kb.
#293102
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   28
Bog'liq
oquvchi shaxsini shakllantirishda milliy qadriyatlarning pedagogik asoslari

O„g„lum, o„gut olg„il biliksiz ketar, Talqin qimiq bo„lsa oqar bekmas hatar.

 

Ya‘ni,  o‗g‗lim,  o‗gitkengashimni  qulog‗ingga  ol,  bilimsizlikni  tashla,  kimning 



talqoni  bo‗lsa,  shinniga  qoradi,    deb  aqpli  odam  nasihatini  qabul  qilish  kerakligini 

aytadi. 


Buyuk  mutafakkir  Sa‘diy  Sheroziyning  (1184— 1291) ta‘kidlashicha, oiladagi 

sog‗lom muhit bola tarbiyasida alohida o‗rinda turadi. 

Oila  bolaning baxti, kelajagi uchun zamin yaratuvchidir. Oilada asosiy tayanch 

— ota. U mas‘uliyat-li tarbiyachi. Ota o‗z bolalarini tarbiyalashi, o‗qiti-shi, jismonan 

chiniqtirishi,  qobiliyatini  rivojlantirishi  lozim,  buning  uchun  esa  u  farzandini 

tarbiyalashi  kerak, tarbiya bo‗lmasa, boladagi qobi-liyat so‗nadi. 

Alloma ta‘kidlashicha, insoniy muhabbat  tuyg‗usi axloqiy tarbiyada asosiy 

o‗rinni  egallaydi.  Shu  ma‘noda  u,  yoshlarga  murojaat  qilib,  ularni  bi-lim  egallashga, 

axloqli  bo‗lishga da‘vat etadi. 

Muhtojlarga  yordam  berishni  Sa‘diy  oliy  darajali  insoniy  fazilat  hisobladi. 

Ayniqsa,  u  yetim  bolalarga  ota-onalari  kabi  g‗amxo‗rlik  qilishni,  muhtojlar  hayotini 

yaxshi bilgan mehnat ahliga  xos insoniy fazilat  deb biladi. 

Ye

timlar boshiga mudom soya sol, 

 Arid gardu changin tikan kirsa ol.  

Yetim tursa oldingda ma‟yus dil,  

O„z o„g„lingni hatto o„pib suymagil, 

— 

deydi Sa‘diy. 



Sa‘diy Sheroziy odamlarni axloqiy me‘yorlarni bilishga va hayotda unga rioya 

qilishga,  bilimni  go‗zal  insoniy  fazilatlarni  shakllantirishga  yo‗naltirishga  da‘vat 

etadi.  Uning  uqtirishicha,  bilimni  egallash  va  uning  cho‗qqisiga  ko‗tarilish,  bilimga 

qiziquvchan,  hamma  yerda  va  hamma  vaqt  izlanuvchan,  yangiliklarni  olg‗a 

suruvchan bo‗lish bilan  uni  ongli  ravishda o‗zlashtirish  kerak. 



 

27 


 

O‗z  pedagogik  qarashlarida  u odamlar o‗rtasida  insoniy munosabat bo‗lishini 

targ‗ib  qiladi.  Insoniyatni  bir  butun  tana  deb  biladi,  har  bir  odam-ni uning bir qismi 

hisoblaydi.  uning  fikricha,  tana  sog‗lom,  barcha  a‘zolari  sog‗  bo‗lishi  kerak.  Yosh 

bolani  kamol  toptirish  uchun,  tarbiya  jarayonida  unda  hayot  uchun  zarur  bo‗lgan 

sifatlarni  shakllantirish  kerak.  Sifat  esa,  insonda  asta-sekin,  avvalo  oilada  va 

maktabda  tarbiya  yo‗li  bilan,  katta  bo‗lgandan  keyin  esa  hayotiy  tajriba  yoki  o‗z-

o‗zini tarbiyalash  jarayonida  shakllanadi. 

Bola  tarbiyasida  ishontirish  asosiy  usul  hisob-lanadi.  Ishontirish  bilan 

birga,  bolada  rostgo‗ylik,  xushfe‘llik,  do‗stlik,  ishonch  fazilat-larini  tarbiyalash 

zarur.  Buning  uchun  tarbiyachi,  ya‘ni  o‗qituvchining  o‗zi  shu  sifatlari  bilan 

boshqalarning  ishonchiga  sazovor  bo‗lishi  kerakligini,  ishontirish  yo‗li  bilan 

yoshlarning odamlar bilan muloqotda bo‗lish qoidalarini  egallab olish-lariga ahamiyat 

berishi lozim. 

Mirzo  Ulug‗bek  (1394—1449),  avvalo,  yosh  avlodning  aqliy  va  ma‘rifiy 

tarbiyasiga  katta  ahamiyat  berib,  ularni  dunyoviy  bilimlarni  egallashga  da‘vat  etadi. 

Faqat  rivojlangan  fan  va  madaniyatgina  inson  tafakkurining  kamol  topishini 

ta‘minlashiga  ishonadi.  Olimning  fikricha,  yoshlar  olgan  bilimlarning  ahamiyatini, 

bu  bilimlardan  maqsad  nima  ekanligini  aniq  anglab,  bilimlarini  takomillashtirib 

borishlari,  jamiyat  va  xalq  farovonligi  yo‗lida  zarur  hunar-larni  egallab  olishlari 

lozim.  Shu  bois  Ulug‗bek  bilimlarni  nafaqat  kitoblardan,  balki  bevosita  hayotning 

o‗zidan  ham  olishni  tavsiya  etadi.  U  maktab  va  madrasalarda  berilgan  nazariy 

bilimlarni  amaliyotga  tatbiq  etish  maqsadida  mudarrislardan  o‗quvchilar  bilan 

rasadxonada amaliy mashg‗ulotlar o‗tkazishni talab etadi, bunga o‗zi rahbarlik qiladi. 

Ulug‗bek  mudarrisni  o‗z  ustida  tinmay  ishlashga,  bilimlarni  takomillashtirib 

borishga,  har  bir  darsda  beriladigan  bilimning  yuqori  saviyada  bo‗lishiga  da‘vat 

etdi.   

Mirzo  Ulug‗bek  xalqning  bilimli  bo‗lishini  orzu  qiladi,  uni  dunyo 

sirlaridan,  boyliklaridan  bahramand  qilishni  istaydi.  Dunyoni  bilish,  anglash  uchun 

uning  siru  asrorini  topish,  shuningdek,  topgan  boyliklaridan  xalq  manfaati  yo‗lida 

foydalanish  zarurligini  aytadi.  Alloma  uqtirishicha,  fan  va  madaniyatning 



 

28 


 

rivojlanishi  bilan  yurtda  haqiqat  barqarorlashadi.  Bolaning  bilim  olishga  bo‗lgan 

qiziqishi,  havasini  oshi-rishda  u  tarbiyalanayotgan  muhit  muhim  o‗rinni  egallaydi.  

Oilada  ota-onalar,  ayniqsa,  o‗qimishli  ota-onalar  o‗z  farzandlarining  haqiqiy 

inson bo‗lib kamol topishiga alohida e‘tibor berishlari  lozim. 

Ulug‗bek  o‗z  pedagogik  qarashlarida  bolalarning  jismonan  sog‗lom,  harbiy 

hunarni  puxta  egallagan,  jasur,  mard  bo‗lib  yetishuviga  alohida  ahamiyat  beradi. 

Uning  fikricha,  odam  sog‗lom  va  baquvvat  bo‗lishi  uchun  yoshlik  chog‗idanoq 

jismoniy  mashqlar  bilan  shug‗ullanishi  kerak.  Har  bir  insonning  axloqiy 

shakllanishi  olimlar  o‗rtasidagi  munosabatlarga  ham  bog‗liq,  ular  o‗rtasidagi  yaxshi 

hamkorlik  talabalarning  axloqiy tarbiyasida muhimdir. 

Jaloliddin  Davoniy  (1427—1502)  «Tarikayi  tarbiyat  ul-avlod»,  («Bolalarni 

tarbiyalash  usuli»)  asarida  bolani  barkamol  qilib  yetishtirishda,  unda  xulq-odobning 

shakllanishi, dunyoqarashning tarkib  topishida oila, maktab va ijtimoiy muhit alohida 

omil  bo‗lishi  kerakligini  aytadi.  Davoniyning  fikricha,  oila  tarbiyasida  ota  va  ona 

ishtirok  etishi,  bolaning  xulq-odob  qoidalarini,  muayyan  bir  kasbni  egallashiga 

e‘tibor berishi  lozim. 

Aqliy tarbiya esa bolaning shaxs sifatida shakllanishida muhim vosita sanaladi. 

Axloqlilik  tushunchasi  donolik,  shijoat,  adolat va iffatdir.  Shijoat, bola egallab olishi 

zarur  bo‗lgan  xislat.  Shijoatning  muhim  xususiyati  kamtarlik,  mehr-shafqatlilik, 

sabr-matonatlilik,  chidamlilik,  xushfe‘llilik,  ruhan  tetikliqsan  iborat.  Aql  far-moyishi 

bilan  amalga  oshgan,  ko‗zlangan  maqsadga  erishilgandagina,  shijoat  haqiqiy  shijoat 

hisob-lanadi. 

Davoniy  haqiqiy  shijoatni  yuksak  axloqlilik  hisobladi,  shaxs  bo‗lib 

shakllangan  inson shunday fazilat  sohibi bo‗lishi kerakligini  aytdi. 

Alisher  Navoiy  (1441—1501)  faoliyatida  inson  butun  borliqning  ko‗rki  va 

sharofati, baxt-saodati uchun, uning kamoloti uchun kurapguvchi sifatida ulug‗lanadi. 

 Navoiy  inson  shaxsi  odamlar  bilan  muloqot,  ruhiy,  ma‘naviy  ta‘sir 

natijasida  shakllanishi  g‗oyasini  ilgari  surdi.  Uning  uqtirishicha  tarbiyaning 

maqsadi  yosh  avlodni  xalqparvar,  bilimli,  eng  yaxshi  fazilatlarga  ega  kishi  qilib 

yetishtirishdir.  O‗z      pedagogak    qarashlarida      Navoiy      karamlilik,  saxovatlilik  va 



 

29 


 

himmatlilikni  insoniy  go‗zal  fa-zilat  hisoblaydi,  el-yurtga,  muhtojlarga  yordam  be-

rish  eng  yuqori  karam  ekanlishni  aytadi.   

Navoiy  aql  va  ilm  insonning  eng  go‗zal  va  zaruriy  fazilatlaridan  biri  deb 

xisoblaydi.  Shuning  uchun  ham  har  bir  insonning eng muhim burchi  — ilm olishdir. 

Ilmlarni  egallashdan  maqsad  —  xalq  va  jamiyatning  farovonligi,  xalqning  baxt-

saodati uchun xizmat qilish. Jamiyatning uzviy qismi  — a‘zosi bo‗lgan har bir shaxs 

o‗z  xalqiga  xizmat  qili-shi  foyda  keltirishi  zarur.  U  xalq  uchun,  vatan  uchun  foyda 

keltirar  ekan, bu uning o‗zi uchun ham foyda ekanligini  unutmasligi  lozim. 

Navoiy  xalqini,  vatanini,  uning  go‗zal  tabiati-ni,  ona  tilini,  madaniyatini,  milliy 

qadriyatla-rini  sevgan  odamni  chin  inson  hisoblaydi.  Muta-fakkirning  fikricha, 

vatanparvarlik  faqat  el-yurtni  himoya  qilishdan  iborat  bo‗lmay,  vatanni  obod  va 

farovon  qilish  uchun  kurashish  hamdir.  Shuning  uchun  insonni  sevish,  uning  qadr-

qimmatini  ko‗tarish, unda eng yaxshi fazilatlarni rivojlanti-rish  kerak. 

Zahiriddin  Muhammad Bobur (1483—1530) o‗zining mashhur «Boburnoma» 

asarida  inson  shaxsi,  tarbiya,  jamiyat  taraqqiyotida  shaxsning  tutgan  o‗rni  haqida 

qimmatli  fikrlarni  bayon  etgan.  Asarda  shaxsning  xislatlarini  o‗z  davri  kishilariga 

namuna  etib  ko‗rsatgan.  U  mexnatga  yuksak  munosabat,  yuksak  insoniy  axloq, 

ijodkorlik  va  yangilikka  intilish,  aniq  bir  maqsadni  ko‗zda  tutgan  holda,  uni 

nihoyasiga  yetkazishni  kishining  eng  ijobiy  fazilati  sifatida  baholagan  va  o‗sha  davr 

kishilariga,  ayniqsa, yoshlarga  ibrat  sifatida  bayon etgan. 

Zaxiriddin  Muhammad  Bobur har bir shaxsga  baho berar ekan, avvalo, uning 

mehnatga  bo‗lgan  munosabatini  e‘tiborga  oladi.  Uning  fikricha,  tirishqoqlik, 

intiluvchanlik,  yaratuvchanlik  —  go‗zal  fazilat,  jiyani  Haydar  Mirzo  shunday 

fazilatga  ega  bo‗lgan.  Bobur  otadan  yosh  qolgan  bu  sultonzodani  o‗z  tarbiyasiga 

olib,  uni  yaxshi  fazilat  sohibi  qilib  kamol  toptirgan.  Haydar Mirzo harbiy  mahoratni 

egallagan  iste‘dodli  shoir  va  yuksak  savodli  ziyoli  bo‗lib  yetishgan.  Mirzo  Haydar 

«Tarixi  Rashidiy»  nomli  tarixiy  asarida  Zahiriddin  Bo-burdan  bir  umr 

minnatdorligini,  o‗zini  to‗g‗ri  yo‗lga  solganini  bir  necha  bor  ehtirom  bilan 

ta‘kidlaydi. 




 

30 


 

Bobur  inson  yuqori  mansabga  erishgan  sari  o‗z  tirishqoqligi,  ijro  intizomi 

o‗rnini  manmanlik  egallashiga  yo‗l  qo‗ymaslik  lozimligini  aytadi.  Mirzo  Haydar 

bekliqdan yanada yuksak martabaga erishsa ham sultoni Husayn Boyqaroga sadoqat 

va  ehtiromini  saqlagan,  beva-bechoralarga  xayr-ehson  qilish,  qo‗li  ochiqlik 

xususiyatlari,  mardlik  va  odamiylik  uni  tark  etmagan,  aksincha,  bu  ijobiy  xislatlar 

yanada  mustahkamlangan  va yangi xislatlar  bilan boyigan. Bobur bunda shaxs xatti-

harakatini yoritishda tarbiya asosiy o‗rinda bo‗lganini aytgan. Bobur shaxs axloqiga, 

birinchi  navbatda,  uning  jamiyatda  tutgan  o‗rni,  uning  rivojiga  qo‗shgan  hissasini 

hisobga  olgan  holda  baho  beradi.  Bu  bahola-rida  uning  faoliyatida  xalq  bilan 

munosabati,  xalqning  unga  bo‗lgan  munosabati  asosiy  mezon  bo‗lganligi  o‗z 

ifodasini topgan. 

Boburning  oddiy  askarlar,  yaqin  bek  va  mulo-zimlariga  bo‗lgan  samimiy 

munosabati Farg‗ona saltanati uchun Axmad Tanbalga qarshi olib borgan qurashida 

aniq  ko‗rinadi.  Bunda  Boburning  shaxs  axloqiga  munosabati,  insonning  shaxs 

sifatida shakllanishiga  jiddiy e‘tibor bergani o‗z ifoda-sini topgan. 

Ibtidoiy  jamoa  tuzumida  odamlarning  guruh-guruh  bo`lib  hayot  kechirishi  sababli 

bolalarga  tirikchilik  o`tkazish  yo`lidagi  faoliyat  (o`simlik  mevalari,  ildizlarini  terish, 

hayvonlarni  ovlash)ni  tashkil  etish  borasidagi  tajribalarni  o`rgatish  guruh  a'zolari 

tomonidan  birdek  amalga  oshirilgan.  Bilimlar,  aksariyat  hollarda,  mehnat  va  o`yin 

jarayonlarida  o`zlashtirilgan.  Mehnat  faoliyatini  tashkil  etish  jinsiy  xarakterga  ega 

bo`lganligi  bois  o`q‘il  va  qiz  bolalarni  tarbiyalashda  o`ziga  xos  jihatlar  ko`zga 

tashlangan. 

Erkin  fuharolarni  tarbiyaning  maqsadi,  vazifalari,  mazmuni  va  vositalari 

borasidagi  fikrlar:


Download 486,42 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   28




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish