69
ta'siri bundan 66 yil avval, 1930-yil dekabr oyida Belgiyaning Maas daryosi vodiysida 3 kun
davomida kuzatiladi. Buning natijasida yuzlab kishilar kasallikka chalingan, 60 kishi o'lgan. Bu
o'rtacha o'limdan 10 barobar yuqori bo'lgan. 1931-yil yanvar oyida Angliyaning
Manchester shahri
atrofida havoni 9 kun davomida ifloslanib turishi kuzatilgan, natijada 592 kishi o'lgan. Bunday
holatlar oldin ham kuzatilgan. Masalan, 1952-yili 5-8-dekabrda London shahrida havoni kuchli tutun
bosishdan 4000 kishi, 1973-yili 268 kishi, 1956-yili esa 1000 kishi hayotdan ko'z yumganlar.
O'lganlar
birdan bronxit, o'pka emfizemasi yoki yurak-tomir kasalligi sababli o'lganlar (Vladimirov
1991).
Uglerod oksidi (CO) konsentratsiyasining ortib ketishi inson tanasida fiziologik o'zgarishlarga olib
keladi. Uning miqdori 750 mhr
1
dan oshsa, organizm (inson) o'ladi. Uglerod oksidi juda agressiv gaz
bo'lib, tanaga o'tgandan keyin, qizil qon tanachalari (gemoglabin) bilan qo'shilib karboksigemoglobin
hosil qiladi, uning qonda normadan 0,4% ortishi quyidagi yomon holatlarga olib keladi, ya'ni:
a) Ko'rish
qobiliyati yomonlashadi, vaqtni bilish, aniqlash pasayadi;
b) Bosh miyaning psixomotor
funksiyasi buziladi va yurak, o'pka (qonda 2-5% bo'lganda) faoliyati
o'zgaradi. ., d) Qonda 10-80% bo'lganda bosh og'rig'i,
uyqu bosish, spazma, nafas olishning
buzilishi paydo bo'lib, keyinchalik o'lim bilan tugallanadi.
Uglerod oksidining ta'siri uning konsentratsiyasi ortishi bilangina emas, balki organizmning
shu gaz bor joyda qancha vaqt turishiga ham bog'liq. Masalan, shu gazning miqdori 10-15 mln"
1
daraja bor joyda 50-60 minut turilsa, tanani boshqarish holati buziladi, 8-12 soat turilsa, nafas olish
buziladi, spazma boshlanadi. Uglerod oksidi bilan nafas olish kamayishi, insonning toza havoga olib
chiqilishi bilan, uning qondagi miqdori har 3-4 soatda ikki barobar kamayib boradi.
Havoda uchraydigan oltingugurt dioksidi (SO
2
) va oltingugurt angidridi ( SO
3
)ning qo'shma
zarrachalari nafas oluvchi hamma tirik organizmlarga va shu jumladan,
insonga eng kuchli zaharli
ta'sir qiladi. Oltingugurt dioksidi rangsiz va yonmaydigan gaz bo'lib, havoda 0,3-1,0 mln"
1
konsentratsiya bo'lganda uning hidi seziladi. Konsentratsiyasi 3 mhr
1
dan ortiq bo'lganda nafas
yo'llarini achitadi. Gaz konsentratsiyasi 0,04-0,09 mln"
1
va tutun konsentratsiyasi 150-200 mkg/m
3
bo'lganda nafas olish og'irlashadi, o'pka kasalligi kelib chiqadi. Uning miqdori havoda 0,2-0,5 mln"
1
,
tutun konsentratsiyasi 500-750 mkg/m
3
bo'lganda kasallar soni ortadi va o'lim ko'payadi.
Uglerod
dioksidi konsentratsiyasi 0,3-0,5 mln"
1
bo'lib, bir necha kun ichida salat, g'o'za, beda va ismaloq
barglari, qoraqarag'ay ignalarij^ararlanadi.
kuzatilgan, natijada 592 kishi o'lgan. Bunday holatlar oldin ham kuzatilgan. Masalan, 1952-
yili 5-8-dekabrda London shahrida havoni kuchli tutun bosishdan 4000 kishi, 1973-yili 268 kishi,
1956-yili esa 1000 kishi hayotdan ko'z yumganlar. O'lganlar birdan bronxit, o'pka emfizemasi yoki
yurak-tomir kasalligi sababli o'lganlar (Vladimirov 1991).
Uglerod oksidi (CO) konsentratsiyasining ortib ketishi inson tanasida fiziologik o'zgarishlarga
olib keladi. Uning miqdori 750 mhr
1
dan oshsa, organizm (inson) o'ladi. Uglerod oksidi juda agressiv
gaz bo'lib, tanaga o'tgandan keyin, qizil qon tanachalari (gemoglabin) bilan qo'shilib
karboksigemoglobin hosil qiladi, uning qonda normadan 0,4% ortishi quyidagi yomon holatlarga olib
keladi, ya'ni:
a) Ko'rish qobiliyati yomonlashadi, vaqtni bilish, aniqlashpasayadi;
b) Bosh miyaning psixomotor funksiyasi buziladi va yurak, o'pka (qonda 2-5% bo'lganda) faoliyati
o'zgaradi. ., d) Qonda 10-80% bo'lganda bosh og'rig'i, uyqu bosish, spazma, nafas olishning
buzilishi paydo bo'lib, keyinchalik o'lim bilan tugallanadi.
Uglerod oksidining ta'siri uning konsentratsiyasi ortishi bilangina emas, balki organizmning shu gaz
bor joyda qancha vaqt turishiga ham bog'liq. Masalan, shu gazning miqdori 10-15 mln"
1
daraja bor
joyda 50-60 minut turilsa, tanani
boshqarish holati buziladi, 8-12 soat turilsa, nafas olish buziladi,
spazma boshlanadi. Uglerod oksidi bilan nafas olish kamayishi, insonning toza havoga olib chiqilishi
bilan, uning qondagi miqdori har 3-4 soatda ikki barobar kamayib boradi.
Havoda uchraydigan oltingugurt dioksidi (SO
2
) va oltingugurt angidridi ( SO
3
)ning qo'shma
zarrachalari nafas oluvchi hamma tirik organizmlarga va shu jumladan, insonga eng kuchli zaharli
ta'sir qiladi. Oltingugurt dioksidi rangsiz va yonmaydigan gaz bo'lib, havoda 0,3-1,0 mln"
1
konsentratsiya bo'lganda uning hidi seziladi. Konsentratsiyasi 3 mhr
1
dan ortiq bo'lganda nafas
yo'llarini achitadi. Gaz konsentratsiyasi 0,04-0,09 mln"
1
va tutun konsentratsiyasi 150-200 mkg/m
3
bo'lganda nafas olish og'irlashadi, o'pka kasalligi kelib chiqadi. Uning miqdori havoda 0,2-0,5 mln"
1
,
tutun konsentratsiyasi 500-750 mkg/m
3
bo'lganda kasallar soni ortadi va o'lim ko'payadi. Uglerod
