Андижон давлат университети кошидаги 3-сон академик лицей буйрукдан кучирма

asosiy savol bayoni
Biotsenozda ekologik nisha tushunchasi
.
Turning umumiy biologic sistema ichidagi
biotic munosabatlar va uning abiotik omillarga bo‘lgan talabi , turning ekologik darajasi, 

---

35 
yashash uchun ozuqa joyi – nishasi deb aytiladi . Bu termini Jozef Grinnell(1928) birinchi bor
qo‘llagan . Agar organizmning yashash joyi bo‘lsa, uni shu yerdan topish mumkin bo‘ladi. 
Ekologik joy – nisha ; tropic –nisha (turlararo aloqalardagi turlarning joyi ), ko‘p gomerli hajmli
nisha . Bulardan shu narsa ko‘rinadiki , organism ekologik nishasida organism qayerda
yashayotganligi va uning atrof muhitga bo‘lgan umumiy talabi inobatga olinadi. Ekologik
nishaning asosiy konsepsiyasi – turli turlar o‘rtasidagi va turlar ichidagi farqni miqdor bo‘yicha
baholashda katta ahamiyatga ega .
Tur yashash joyi, ― manzilgohi ― (adresi) bo‘lsa, ―nisha‖ – turning ozuqa bo‘yicha ― kasbi‖ 
(professiyasi ) dir. Turnin g ekologik nishasini ta‘riflash uchun u nima bilan oziqlanadi , uni
nimalar kimlar yeydi , u biotsenozni boshqa elementlarga qanday ta‘sir ko‘rsatishini bilish
kerak (20-rasm; Ponomareva ,1976)Rasmda organizmlar nishalari bo‘yicha har xil joyda turishi, 
turli darajada oziqlanishi ko‘rinadi, ya‘ni o‘simlik ildizlari (1), ildizdan ajragan moddalar (2), 
yaproq (3), tana va poya to‘qimalari(4), urug‘ va mevalari (5,6), gul va gul changlari 
(7,8),sharbati (9), kurtaklari (10), bilan oziqlanadi. 

 
Biotsenoz ichidagi bir tur o‘zining rivojlanish davrida har xil ekologik nishalarni
egallashi mumkin, masalan, itbaliqlar o‘simlik bilan oziqlansa , balog‘atga yetgan baqalar
yirtqich ( hashoratlarni tutib yeydi) qiladi. Bu yerda har xil ekologik nishalik xos va
rivojlanishga moslashgan trpfik darajalar kuzatiladi. 
Hayvonlarni qishki va yozgi holatlarida ham turlicha ekologik nishalar nomoyon bo‘ladi. 
Baliqlar,qushlar , hashoratlar mikratsiyasi , ularning tuxumlari, qurtlari , pillalari har xil nishada
va ular turli tropic holatda bo‘ladi . 
Biotsenoz ichidagi turlarning ekologik nishalari turlarga boy yoki ularda turlar oz bo‘lishi
ham mumkin . Turlarga boy biotsenozli joylarda hayotiy zahiralar , biomassalar ko‘p (tog‘ 
yonbag‘rlari): biotsenoz maxsuloti qisman utilizatsiya qilinsa, unday yerlarda turlar oz bo‘ladi 
(Saxroi Kabir , cho‘l , dasht hududlari). 
Tabiatda hamma biotsenozlar o‘zining qatoriga yangi turlarni olish imkoniyatiga egadir . 
Yangi turlar ekologik nishada ma‘lum joyni egallab , hayot zahiralarining utilizatsiya
qilinishida qatnashadi .